Magazyn6
9001

82

AKCYJNE SPÓŁKI

njaWschodni o-I n d y j s k a“. Wbrew twierdzeniom nauki dawniejszej (Gold-schmidt) nie jest ona połączona węzłem historycznym z wloskiemi „montes", lecz stanowi twór samorodny i oryginalny. W jej statucie spotyka się po raz pierwszy (1610 r.) termin „akcja" („akcie"), który stał się podstawą całej dzisiejszej termi-nologji w dziedzinie akcyjności. Nieprzy-jęcie się włoskich terminów „luoghi" „luo-gatarii" stanowić ma jeden z dowodów braku historycznej ciągłości od włoskich montes do spółki holenderskiej (Lehmann). Zwolennicy Goldschmidta opierają swoją teorję włoskiego pochodzenia sp. akc. na istnieniu silnych węzłów handlowych między Amsterdamem a Genuą i Wenecją, które, ich zdaniem, łatwo się mogły przyczynić do przeszczepienia na grunt niderlandzki włoskich wzorów formacyj ekonomicznych. Kompanja Wsch.-Indyjska, oparta na przywileju, nadanym przez króla w r. 1602, powstała ze złączenia 8 mniejszych morskich spółek handlowych. Do zarządu jej wchodzili właściciele przedsiębiorstw sfuzjonowanych (Bewindthebber) oraz przedstawiciele Izb Handlowych większych miast Holandji. Kapitał zakładowy w wysokości miljona florenów dzielił się na akcje wartości nominalnej powyżej 500 florenów każda. Jedną z najistotniejszych cech Kompanj i jest ograniczenie odpowiedzialności udziałowców do wysokości posiadanych akcyj. Zbywalność akcyj, a przez to cyrkulacja kapitału, była ułatwiona, gdyż dokonywano jej na podstawie zwykłego zapisu w księdze akcyjnej.

Za Holandją w szybkiem tempie powstają kompanje w krajach skandynawskich (Danja, Szwecja), w Anglji, Portu-galji i Francji. Francuskie: „Compagnie des Indes Orientales" i „C-ie des Indes Occi-dentales", działające na podstawie nadanego przez Ludwika XIV przywileju (octroi) były korporacjami z silną przewagą elementów prawno-politycznych. Wyrażały się one m. in. w bardzo silnej kontroli i ingerencji państwa w sprawy kompanij. Król mianował członków zarządu, wyrażał lub odmawiał zgody na przeniesienie udziałów, kontrolował rachunkowość i t. p. W kompanjach francuskich powstaje i najwcześniej wykształca się instytucja walnego zgromadzenia akcjonarjuszy, mająca początkowo kompetencje dość nikłe z powodu znacznej przewagi władzy państwowej.

Konrpanje handlowe odegrały bardzo poważną rolę zarówno w życiu gospodarczem jak i politycznem tych krajów, w których powstały i które popierały ich rozwój. Skutki tego uwydatniają się i w czasach dzisiejszych, czego dowodem jest polityczne ukształtowanie się mapy kuli ziemskiej. Struktura kompanij, pozwalająca na zebranie wielkich kapitałów, pochodzących od dużej liczby ludności, dała im takie możliwości zastosowania, jakie w stanie rozproszenia były całkowicie wykluczone. Koncentracja kapitału umożliwiła prowadzenie przedsiębiorstwa na wielką skalę, a współdziałanie i opieka państwa, polegająca na tern, iż państwo oddawało kompan j om wielkie obsza^ry w krajach egzotycznych dla eksploatacji, stało się przyczyną podniesienia dobrobytu i stopy życiowej ludności. Kompanje, zakładając w tych krajach swoje faktorje, wysyłając tam ludzi, rozporządzając własną siłą zbrojną lądową i morską, stały się najsilniejszym czynnikiem kolonizacyjnym państw europejskich. To też te państwa, w których zaniedbano ich tworzenia, po dziś dzień nie posiadają poważniejszych obszarów kolonjalnych. Jednocześnie dobrze urządzone przez kompanje handlowe obszary w krajach egzotycznych, przechodziły z czasem par fas et nefas na własność państwa. Tak np. Ludwik XjV cofnął w r. 1674 nadane przez siebie octroi dla Kompanj i Zachodnio-Indyjskiej, zwracając udziałowcom wniesione przez nich wkłady, a zamorskie jej posiadłości zabrał sobie na własność. Zajmując się wyłącznie niemal handlem zamorskim, i to w granicach t. zw. wielkiej żeglugi, stały się również kompanje promotorem rozwoju floty handlowej i wojennej, której dominujące znaczenie w tych państwach przetrwało w znacznej mierze aż po czasy dzisiejsze.

W Polsce opóźnienie rozwoju gospodarczego, niechęć szlachty, jako warstwy w państwie decydującej, do handlu i przemysłu, spowodowały, iż brak było warunków korzystnych dla rozwoju nowych form gospodarczych. Dopiero z końcem w. XVIII, w dobie panowania Stanisława Augusta, rodzi się tendencja naprawienia tego stanu rzeczy. Wysiłki, jakie w tym przedmiocie dokonywane były, nie miały jednak początkowo charakteru poważnego, a traktować je na-