Magazyn63101

627

LUDNOŚĆ

I. Historia zaludnienia świata.

1. Uwagi wstępne. Ludność świata dziś jeszcze nie jest znana z zupeiną dokładnością; tem bardziej dotyczy to przeszłości. Z dokładnością, zbliżoną do współczesnej lub niewiele od niej mniejszą, znamy stan ludności znacznej liczby krajów od początku XIX stulecia, t. zn. od czasu, kiedy rozpowszechniły się regularne spisy ludności. Od połowy XVII stulecia do końca XVIII istnieją już tylko bardzo przybliżone i mało pewne szacunki, oparte na bardzo różnorodnym materjale. Dla czasów wcześniejszych nie istnieją dotychczas żadne próby oszacowania zaludnienia całego świata w sposób mniej, lub więcej ścisły. Mamy tylko fragmentaryczne dane dla rozmaitych krajów, oparte na rozmaitych namiastkach spisów (ob. art. Spisy i szacunki ludności), szacunki bardzo mało dokładne i często bardzo rozbieżne. Można więc tylko wytworzyć sobie bardzo sumaryczny obraz rozwoju zaludnienia rozmaitych krajów, które osiągnęły dostatecznie wysoki poziom kultury i organizacji państwowej. Jak daleko wstecz sięgają takie szacunki — zależy to przede-wszystkiem od tego, kiedy dany kraj ten poziom osiągnął: najdawniejsze wiadomości

0    liczbie ludności Egiptu sięgają początku

1    tysiąclecia przed Chr., Australji zaś — początku XVII stulecia.

W każdym razie, żadne szacunki nie sięgają więcej, niż na 3—4 tysiące lat wstecz. Tymczasem początki gatunku ludzkiego są znacznie dawniejsze, sięgają one co najmniej 100 tysięcy lat przed erą dzisiejszą (początki czwartorzędu). Dowodzą tego różnego rodzaju wykopaliska (szkielety, narzędzia, resztki domostw), które są też jedy-nemi źródłami wiedzy naszej o człowieku przedhistorycznym. Wiedza ta ma jednakże dotychczas jeszcze charakter bardzo fragmentaryczny; o jednych okresach i terenach wiadomo już dość dużo, o innych nic, lub prawie nic. Chronologja wykopalisk, zarówno bezwzględna (w stosunku do naszych czasów), jak i względna (kolejność w czasie rozmaitych typów antropologicznych i kulturowych), nie jest jeszcze ustalona w sposób definitywny i bezsporny; sporną jest też kwestja, gdzie znajdowały się pierwotne ogniska człowieka, czy było ich wiele, czy tylko jedno, w jakim czasie i w jakiej kolejności zostały zaludnione różne krainy.

Nie posiadamy oczywiście żadnych danych o liczebności zaludnienia poszczególnych terenów w tych czasach przedhistorycznych, ani o liczebności poszczególnych szczepów; możemy się tylko domyślać na podstawie niewielkich rozmiarów osiedli wykopaliskowych, oraz rzadkości ich, jako też na podstawie analogji z gęstością zaludnienia współczesnych szczepów pierwotnych, że liczby te nie mogły być duże. Wiadomo np. że Australja w czasie jej odkrycia (XVII stulecie) liczyła około 300 tysięcy ludności tubylczej, co odpowiada gęstości zaludnienia równej 4 osobom na 100 km’; gęstość zaludnienia Ameryki Północnej i tych części Ameryki Południowej, w których nie istniały przed odkryciem tego kontynentu większe państwa tubylcze, wahała się od 3 (Kanada) do 20 (Ameryka Południowa) osob na 100 km’. Można więc uważać za prawdopodobne, że przed powstaniem pierwszych państw wczesnohistorycz-nych, na kilka tysięcy lat przed Narodzeniem Chrystusa, zaludnienie świata, jako całości, nie mogło przekraczać paru, lub najwyżej kilku miljonów osób. Wskazuje na to również fakt, że rozwój liczebny społeczeństw pierwotnych jest zazwyczaj bardzo powolny, że w warunkach prymitywnej techniki i gospodarki bardzo szybko zostaje osiągnięty stan maksymalnego nasycenia ludnościowego, w którym liczba ludności danego terytorjum ulega stagnacji.

Bardzo wcześnie jednakże widzimy już fakty, wskazujące na to, że gęstość zaludnienia niektórych krajów, posiadających szczególnie sprzyjające warunki naturalne, musiała osiągnąć dość wysoki poziom. Istnienie państw, takich jak Egipt, Babilonja, Hatti, istnienie wielkich miast, świątyń, dróg, urządzeń irygacyjnych możliwe było tylko w związku z bardzo już znacznem skupieniem dużych mas ludności. Chociaż więc nie posiadamy bliższych danych o liczbie ludności tych krajów przed I tysiącleciem przed Chr., musimy przyjąć, że powinny one były być już dość znaczne.

2. Zaludnienie państw starożytnych. Wszystkie dane liczbowe, dotyczące ludności państw starożytnych mają charakter szacunków bardzo luźnych i niepewnych; poszczególne liczby były i są przedmiotem sporów naukowych, przyczem rozbieżność szacunków, dokonywanych przez różnych autorów przekracza nieraz 100%. Liczby, które tu