Magazyn6
9701

89

AKCYJNE SPÓŁKI — AKCYZA

średniozamożnej ludności wzięcie udziału w najpoważniejszych przedsięwzięciach ekonomicznych w kraju. Udział zapewnia im uczestnictwo w zyskach tych przedsiębiorstw, a przez to przyczynia się do bardziej równomiernego podziału dochodu społecznego. Ten społeczny moment sp. akc. podnoszony był już w literaturze ekonomicznej przez socjalistów utopijnych, w szczególności przez Karola Fourie-r a. Jedną z istotnych cech jego falansteru jest przekształcenie własności prywatnej jednostkowej na akcyjną, a ściśle określony podział dywidendy między pracę, kapitał i jednostki kierownicze zapewnić ma drogę do naprawy ustroju społecznego. Poglądy te, chociaż nie w tak daleko idącem ujęciu, spotykamy także u ekonomistów współczesnych, którzy w sp. akc. widzą środek do rozwiązania kwestj i socjalnej (M o 1 i n a-r i). W praktyce próba reformy społecznej zapomocą sp. akc. stworzyła instytucję t. zw. akcyj pracy. Akcje te przyznaje się pracownikom przedsiębiorstwa niezależnie od wynagrodzenia, za przepracowane przez nich dłuższe okresy czasu lub pewne szczególne usługi oddane przez nich spółce. Przez to stwarza się u pracowników bezpośrednie zainteresowanie rezultatami przedsiębiorstwa. Akcje pracy znalazły szczególniej zastosowanie we Francji i Anglji, rezultaty ich jednak nie mają bardziej doniosłego znaczenia.

Wślad za terni momentami dodatniemi idą pewne cechy ujemne, odróżniające sp. akc. od innych organizacyj przedsiębiorstw. Brak osobistego i bezpośredniego zainteresowania się działalnością i jej wynikami w sp. akc. przez akcjonarju-szy stwarza pewne niebezpieczeństwa, a w pewnych przypadkach może uniemożliwić nawet sp. akc. dokonanie koniecznych posunięć finansowych w zakresie jej wewnętrznego finansowania. Łatwa zbywalność akcyj powoduje często, iż dostają się one w ręce osób, którym zależy na osłabieniu przedsiębiorstwa i wyzyskaniu swego udziału dla celów konkurencyjnych. Samo zakładanie sp. akc. umożliwia założycielom i zarządom dokonywanie nadużyć na szkodę akcjonarjuszy. Nadużycia te w większości przypadków pozostają niewykryte, wobec trudności jakie nastręcza ich ujawnienie i udowodnienie. Aby zapobiec im, wprowadziły niektóre państwa przymusową kontrolę zewnętrzną dla sp. akc., dokonywaną przez rewidentów zaprzysiężonych, będących w tym zakresie osobami zaufania publicznego. P-awo polskie przewiduje instytucję biegłych rewidentów dla sp. akc., nie wprowadziło jednak jeszcze przepisów tych w życie. Kontrola, jaka w sp. akc. istnieje, pozwalając na wykrycie nadużyć ex post, pozostaje najczęściej dla ogol u akcjonarjuszy, jak i dla samego przedsiębiorstwa bezskuteczna i naprawienie szkód jest utrudnione. Skutki zatem wykrycia nadużyć ograniczają się przeważnie do stosowania represji karnej wobec innych. Łatwa zbywalność akcyj, połączona z niską ich wartością nominalną, powoduje w szerokich warstwach społecznych niezdrowy oęd do spekulacji, pogoń za łatwym zyskiem, narażając nieświadomych na niebezpieczeństwo utraty majątku w grze giełdowej. Stąd odzywają się ostatnio głosy, iż sp. akc. nie jest odpowiedniem polem do lokowania oszczędności dla drobnych rentjerów, małych kapitalistów i rzesz pracowniczych, lecz przeznaczona jest dla wielkich kapitalistów, którym doświadczenie i wysoki udział kapitałowy w przedsiębiorstwie umożliwiają wykonywanie skutecznej kontroli prztćsiębior-stwa i znajomość stanu jego interesów.

Literatura: von der Barghti Die wirtschaftliche Bedeutung der Aktiengesellsęhaften (Co.itad & Elster — „Handwórierbuch der Staatswissenschaften^lt). Jena 1928. —Kaczkowski: Zasady Prawa Akcyjnego. Wantowa 1918. — F. Knight: Fksk, Uncer-tainty and Profit. Boston 1921 (rozdział o istocie przedsiębiorstwa). — K. Lehmann: Die geschichtliche Entwickelung des Aktienrechts. Berlin 1895. — R. Liefmatuu Die Untemehmungs-formen. Stuttgart 1928. — Mały Bocznik Statystyczny r« 1935 — R. Pasmow: Die Aktiengesellschaft und ikrę wirtsckafttiche Be-deutung und Organisation. Berlin 1907. — E. Scftmaf mfaicfo Finan srungen. Lipsk 1915. — E. R. A. Seligmann: Princi-ples ofEconomics. Londyn 1929. — W. Sombart: Der Modernę Kapitalismus. Monachjum-Lipsk 1928. — ił. TumUotriczoum: Spółki akcyjne w Polsce w latach 1927—1928. Warszawa 1924.

Jan Namitkiewicz.

Akcyza.

I. Akcyza w systemie polskich danin. II. Ogólne zasady w polakiem prawie akcyzowe m. III Naruszenia przepisów w polskiem prawie akcyzowem. i. Prawna podstawa ochrony karnej akcyz. 2. Piawo karne wobec naruszenia przepisów akcyzowych. 3. System kar za naruszenie przepisów o akcyzach. 4. Postępi iwanie w sprawach o naruszenie przepisów akcyzowych.

I. Akcyza w systemie polskich danin.

Pochodź, nia nazwy „akcyza’¹ nie można ze ścisłością ustalić. W Police tak nazywane są daniny, obciążające konsumeję okre-