Magazyn6
2001

212

AUTONOMJA

Autonomja.

i. Istota i pojęcie, a. Teren występowania.

1. Istota i pojęcie. A. w prawie publicz-nem (w odróżnieniu od prywatno-prawnej swobody dyspozycji jednostek t. zw. „auto-nomji stron“) oznacza prawotwórczą kompetencję, przyznaną pewnej zorganizowanej zbiorowości, podporządkowanej państwu. Normy autonomiczne mają charakter i moc prawa przedmiotowego, narówni z ustawami państwowemi, ale w obrębie tych granic przestrzennych lub osobowych, w których się mieści publiczno-prawna jednostka wyposażona w autonomję. Prawodawstwo autonomiczne przeciwstawia się pojęciowo: z jednej strony prawu zwyczajowemu, a z drugiej prawodawstwu państwowemu.

Różnicą między prawem zwyczajowem a prawodawstwem autonomicznem jest charakter ostatniego, jako prawa stanowionego w przeciwstawieniu do zwyczajów partykularnych (t. zw. w niemieckiem prawie średniowiecznem ,,Observanzen“), będących również źródłami prawa przedmiotowego, ale mogących powstawać w obrębie różnorodnych zbiorowości społecznych, nawet niezorganizowanych. W stosunku zaś do prawodawstwa państwowego mamy tutaj do czynienia nie z delegacją ustawodawczą (por. np. jurysdykcję konsularną w prawie międzynarodowem), lecz z świadomem dopuszczeniem odrębnej legislatywy, występującej samodzielnie obok ustawodawstwa państwowego i jemu podporządkowanej. Historycznie stosunek ten układał się w ten sposób, iż chodziło tutaj: a) albo o dziedziny, na które władza państwa jeszcze nie zdołała się rozprzestrzenić (średniowieczne auton. stanów, miast, wszechnic, cechów i t. p.), albo b) o cofanie się władzy państwowej tam, gdzie jej działalność okazała się niedostateczna lub zbyt słaba (np. dawne autonomje prowincyj tureckich), albo wreszcie c) o celowe dopuszczanie przez państwo wytwarzania, zmiany i uchylania prawa przez osobne podmioty publiczno-prawne, istniejące w łonie państwa, ale działające we własnem imieniu; zakres działalności prawodawczej tych podmiotów ulegał przytem ograniczeniu, albo do pewnego określonego terytorjum (kolonje, prowincje, gminy i t. p.), albo też do pewnych kategoryj osób (cechy, sto

warzyszenia, narodowości, wyznania, dyna-stje, uprzywilejowane rodziny szlacheckie i t. p.). Długa ewolucja datująca się od XVI w. zjednoczyła w ręku państwa całość źródeł wytwarzania prawa stanowionego, przyczem państwo dopuściło jednak w drodze wyjątku od odmiennej zasady, pod impulsem przyczyn różnego rzędu, prawodawstwo autonomiczne, zastrzegając sobie jednak zawsze nadrzędność. Organizacyjnie więc stanowi a. ostatni wyłom w konsekwentnym procesie dziejowym monopolizowania przez państwo całokształtu władzy prawodawczej. Prawodawstwo autonomiczne ulega techniczno-prawnemu związaniu z nadrzędną wolą państwa, czyto w postaci wyraźnego upoważnienia państwowego do wytwarzania norm prawnych w zakresie pozostawionym jednostce autonomicznej do uzupełniającego regulowania, czyto nadto w zastrzeżeniu zatwierdzenia norm autonomicznych „ex px>st“ przez pastwo; jest też ono w zasadzie władne każdego czasu od wyjątku odstąpić, i wydzieloną na rzecz jednostki autonomicznej funkcję prawotwórczą w swojem ręku zjednoczyć. Politycznie rozmiary a. znamionują stopień nasilenia centralizmu prawodawczego i stosunek woli państwa do różnorodnych odrębności istniejących w jego łonie. Rozwój prądów korporacyjnych stoi w zasadzie w prostym stosunku do rozrostu tendencyj autonomicznych.

2. Teren występowania. Na terenie prawa administracyjnego a. występuje zawsze w łączności z samorządem; stosunek jej do samorządu jest pojęciowym odpowiednikiem stosunku ustawodawstwa do administracji. W praktyce i literaturze pojęcia a. i samorządu używane bywają „promiscue"; popularne ujęcie a. oznacza niezawisłość, samorządność — w przeciwstawieniu do heteronomji. Nauka walczy z powstającem w ten sposób zamieszaniem terminologicz-nem.

Zarówno historycznie, jak aktualnie, najważniejszą jednostką publiczno-prawną wyposażoną w a., jest gmina. A. ta ulega ograniczeniu ze strony państwowych norm organizacji samorządowej, atoli obejmuje jeszcze szereg daleko idących uprawnień (np. statuty miejskie, statuty podatkowe, miejscowe przepisy budowlane, uprawnienia przemysłowe i w. in.). Zgodnie z tendencjami w samorządzie, państwo współ-