Magazyn61601

212

KOLEKTYWIZM

w ocenianiu skutków koncentracji kapitałów. Marks uważał, że wielka koncentracja kapitałów musi z konieczności doprowadzić do upadku ustroju obecnego i do powstania na jego miejsce — nowego, opartego na uspołecznieniu narzędzi produkcji; Pec-quer przypuszczał, że w przyszłości skupienie przemysłu w olbrzymich przedsiębiorstwach może spowodować taką jego organizację, która usunie prawie konkurencję i zapewni opanowanie produkcji przez kapitalistów, a co za tem idzie utrwalenie ustroju obecnego; obalenie go, zdaniem Pecquer’a, nastąpić może, ale nie musi; nastąpi zaś wówczas, gdy klasa robotnicza wyjdzie z apatji i drogą propagandy i agitacji przekona społeczeństwo o potrzebie opanowania przez państwo narzędzi produkcji. Jakkolwiek Pecquer, idąc śladem Saint-simoni-stów, zdawał sobie doskonale sprawę z istnienia antagonizmów socjalnych, z rozmaitych walk społecznych, to jednak tak jak i oni, jak Blanc i inni mu współcześni, nie stał na gruncie walki klas i główny nacisk kładł na przekonywanie społeczeństwa o potrzebie głębokich reform, wierząc, że i wśród warstw panujących znaleźć będzie można sfery, które dadzą się skłonić do współdziałania w przeobrażeniu ustroju obecnego. Na walkę gwałtowną decydował się tylko w ostateczności, gdyby perswazja okazała się bezskuteczna. Pecquer był pierwszym kolektywistą, który tak szczegółowo przedstawił zarys przyszłego ustroju społecznego opartego na przejściu środków produkcji na własność społeczeństwa. Jest też rzeczą charakterystyczną, wyróżniającą go korzystnie od innych późniejszych pisarzy, że owo uspołecznienie środków produkcji sformułował wyraźnie, wskazując na to, że będzie ono dokonane przez upaństwowienie produkcji.

c) Marks. Marks był niewątpliwie kolektywistą, jakkolwiek ostatecznym jego ideałem był pełny komunizm, który jednak mógł być, zdaniem jego, urzeczywistniony po okresie przejściowym kolektywistycznym. Natomiast u jego uczniów i następców me widzimy przeważnie tego ciążenia ku komunizmowi. Przedewszystkiem zaznaczyć należy wyjątkową powściągliwość Marksa w wypowiadaniu się w tej sprawie. Była ona wynikiem tego, że przed jego wystąpieniem było już kilka innych systemów dotyczących przyszłego ustroju i, że żaden z nich nietylko nie zatriumfował, ale nawet nie zdobył teoretycznej przewagi nad innemi, Marks więc stanął na tem stanowisku, że ponieważ każdy ustrój społeczny zależy nie od subjektywnych poglądów poszczególnych myślicieli, lecz od rozwoju społecznego, należy więc badać przedewszystkiem jego naturalne tendencje i poprzestać na wskazaniu tylko najogólniejszych podstaw przyszłego społeczeństwa. Po raz pierwszy Marks wypowiedział się nieco wyraźniej w tym przedmiocie w „Manifeście komunistycznym", opracowanym wraz z Engelsem jeszcze w 1847 r. Przedewszystkiem więc uważał, że chcąc dokonać przewrotu społecznego, należy zdobyć władzę polityczną w państwie, która z natury rzeczy musiałaby być despotyczną, wobec ogromu czekającego ją zadania i oporu wszystkich warstw i kół społecznych, zainteresowanych w utrzymaniu starego porządku. Ta nowa władza wywłaszczyłaby własność ziemską prywatną, pomnożyłaby ilość fabryk narodowych (państwowych), przekazałaby środki transportowe państwu. Oznacza to stopniową kolektywizację ziemi, fabryk i środków komunikacji. Następnie nowa ta władza zaprowadza; przymus powszechny pracy, znosi prawo spadkowe, zaciera różnice pomiędzy miastami a wsiami przez łączenie przemysłu z rolnictwem; tworzy publiczne bezpłatne wychowywanie dzieci; w zakres oświatowo-wychowawczej działalności wchodziłoby zapoznanie uczących się i z produkcją materjalną. Okres trwania tej władzy despotycznej nie został przez Marksa określony. Później znacznie twórcy „Manifestu komunistycznego", uznali powyżej Streszczony jego ustęp, dotyczący przyszłego ustroju za nieaktualny; uczynili to w przedmowie do ponownego wydania tego utworu w 1872 r. W liście wystosowanym do przywódców soc. dem. niemieckiej podczas jej kongresu w 1875 r. Marks wypowiada się nieco bardziej szczegółowo w sprawie przewrotu społecznego. List ten został ogłoszony dopiero w prawie że 20 lat później, bo w 1894 r., a więc już po śmierci Marksa. W liście tym mieści się ustęp następujący: „pomiędzy społeczeństwem kapitalistycznem a komunistycznem leży okres rewolucyjnego przeobrażenia jednego w drugi. Odpowiada mu polityczny okres przejściowy, w którym państwo nie może być niczem innem, jak tylko rewolucyjną dyktaturą proletarjatu". Jak miała się przedstawić ta dyktatura pod względem organizacyjnym? Tego Marks