Magazyn6
7701

*269

BANKI

W. J. Lamom Hutory of Banking. London 1855. — W Lotu Geschichte und Kritik des deutschen Bankgeselzes. Leipsig 1888. — E. Nasse: Dos eenetianische Bankioesen im XIV., XV., XVI. Jahrhundert. (Jahrbuch fdr NationalOkonomie 34, S. 329), — Niełmhr: Geschichte der Ktiniglichen Bank tn Berlin. Berlin 1854. — Nowak Honryks Bankowość to Polsce. Warszawa 1932. — E. v. PMUppoeich: Die Bank von England *m Dienste der Finanzcn des Staates. 1886. — J. Plemget GrUndung und Geschichte des Crćdit Mobiher. T&ringen 1908. — J. Plenge: Von der Diskontopolitik sur Herrsckaft &ber den Celdmarkt. Berlin 1913. — t% Posehinger Heinrich: Die Banken im Deutschen Bekh, Osterreich und der Schtoeis. 1874 fg. — HwkiweiciW Henryki Bank Polski. Poznań 1919. — Sieechłstg: Dis casa di S. Giorgio, 1899. — Sootberr; Die Hamburger Bank. Visrtdjakrschrift far Volksuńrtschaft. 1866. — Adolf Wagner: System der Zettelbankpolitik. Frei-burg 1873. — H. Warren: The story of the Bank of England. London 1903. — L. Wołowski: La Bangue ćTAngleterre et les Banęuer d'Ecasse. Paris 1867.

Antoni Kostanecki.

C. BANKI EMISYJNE (BILETOWE).

I. Część o"ólna. i. Powstawanie banków

emisyjnych. Reglamentacja emisji i monopol emisyjny, z. Zadania i działalność. 3. Zasady pokrycia. 4. Stosunek do państwa. 5. Międzynarodowa współpraca banków emisyjnych. II. Część szczegółowa. 1. Banki emisyjne w Polsce. 2. Banki emisyjne zagranicą.

I. Część ogólna.

1. Powstawanie banków emisyjnych. Reglamentacja emisji i monopol emisyjny Bankiem emisyjnym (centralnym) nazjwa-my instytucję kredytu krótkoterminowego, która na zasadach określonych specjalremi ustawami ma przywilej wypuszczania biletów bankowych, pełniących funkcje środków płatniczych.

Dla określenia instytucji tego typu niektórzy tecretycy uważają za właściwszą nazwę „bank biletowy'¹, wychodząc z założenia, że „bankiem emisyjnym" (w szerszeni znaczeniu) nazwać można także bank, posiadający prawo emisji jakichkolwiek innych obligów np. długoterminowych obligacyj lub listów zastawnych. Nazwa „bank emisyjny" odpowiada nazwie francuskiej „banąue d’emission“ i dawniej używanej nazwie angielskiej „bank of issue"; obecnie w terminologji angielskiej najczęściej używa się określenia „central bank". Nazwa „bank biletowy" pokrywa się z terminem niemieckim „Notenbank".

Rolę pierwszych banków emisyjnych, jeśli chodzi o samą czynność wypuszczania biletów, odgrywali złotnicy, którzy wydawali kwity na złożone w ich kasach złoto. W miarę rozwoju stosunków gospodarczych depozyt złota zmicr.11 swój pierwotny charakter prawny: z depositum re^ulare stal się dtpusituui irrtguiare, a kwity (kpozytoy e, cedowane przez ich pierwszych właścicieli, zaczęły przechodzić z rąk do rąk najp.erw w siedzibie danego bankiera, a później i poza jego siedzibą, ułatwiając wzajemne rozrachunki i pełniąc funkcje czeku. Kwity depozytowe londyńskich złotników (Gold-smithnotes) stały się pierwowzorem biletów Banku Angielskiego, których większe odcinki mają do dziś zewnętrzną formę czeków. Złotnicy korzystali z powierzonego im złota dla udzielania pożyczek najpierw kupcom, a następnie również rządowi. Wza-mian za udzieloną skarbowi pożyczkę w wysokości całego swego kapitału t. j. Ł 1,2 milj. otrzymała w r. 1694 spółka „The Go-vernor and Company of the Bank of England" szereg przywilejów, przedewszyst-kiem prawo wypuszczania biletów bankowych w swej siedzibie w Londynie. W odmiennych warunkach powstaje już uprzednio (w r. 1668) w Szwecji instytucja, mająca również prawo wydawania biletów, zorganizowana jednakże w formie banku państwowego. Te dwa najstarsze banki emisyjne są przykładem dwóch krańcowo odrębnych typów: banku państwowego i prywatnej spółki akcyjnej, od państwa zupełnie niezależnej.

Stosunek państwa vlo zagadnienia emisji banknotów miał decydujące znaczenie dla powstawania, rozwoju, orgai.izacji i działalności banków emisyjnych. Swoboda emisji biletów, nieskrępowana przepisami prawnemi, istniała tylko w początko-wem stadjum rozwoju bankowości w niektórych krajach (Anglja, St. Zjedn. A. P.); naogół jednak państwo poddaje od samego początku działalność emisyjną swemu nadzorowi, bądź to w formie reglamentacji ustawowej (tylko bankom, poddającym się pewnym rygorom, wolno wypuszczać bilety płatne okazicielowi), bądź też w formie nadawania przywileju emisji przez akt rządowy lub ustawodawczy. Z przywileju takiego korzystają początkowo w niektórych krajach (np. w Anglji, Niemczech, Szwajcarji) dość liczne instytucje; gdy jednak doświadczenie uczy, że przewagę interesu publicznego nad interesem pry-watno-gospodarczym łatwiej zapewnić przy mniejszej ilości banków emisyjnych, ulega ją przywileje banków słabszych (prowincjonalnych) stopniowej likwidacji na rzecz banków silniejszych (centralnych). Dal .za ewolucja idzie wreszcie w kierunku zapewnienia jednemu bankowi monopolu «=misyj-