Magazyn6
0101

593

CECHY

wysunięto słusznie, że cechy średniowieczne były tworem wyłącznie miejskim, a to zjawisko w ramach teorji dworskiej nie dałoby się wytłumaczyć (v. Below, Keutgen, Riet-schel). Warunkiem zasadniczym powstawania nowych organizacyj rzemieślniczych, czyli właściwych już cechowych, były stosunki panujące w społeczeństwie feodalnem, w którem obok duchownych i rycerzy zajęły poważne miejsce również miasta. Zasada korporacjonizmu, albo łączenia się w celu obrony wspólnych interesów, wystąpiła zarówno w konfederacjach rycerskich czy ry-cersko-miejskich, jak i w związkach wewnątrz miast, do których należały cechy. W miastach włoskich, a także hiszpańskich, już od XI w. rozwój urządzeń komunalnych był zupełnie widoczny, a od XII w. znajdował szersze rozpowszechnienie. W ruchu tym brali również udział rzemieślnicy. Następnie ruch ten przerzucił się na północ. Z rozwoju gospodarczego miast, a w szczególności rzemiosła miejskiego, czerpały siłę organizacje cechowe. Podział zawodowy stał się odtąd podstawą związków o duchu korporacyjnym. Jednocześnie rozkwit rzemiosła miejskiego prowadził do wypierania rzemiosła wiejskiego, które utrzymywało się wciąż w wielu okolicach, a zwłaszcza na wschodzie.

W Polsce rzemiosło skupiało się na wsi i w mniej licznych podgrodziach aż do pierwszej połowy XIII w. Rzemiosła te obejmowały przemysł odzieżowy i spożywczy, wyrobu naczyń domowych z drzewa i gliny, przemysł metalowy, sporządzanie grotów do strzał, wreszcie przemysł komunikacyjny i budowlany. Nieznaczna tylko mniejszość z pośród tych rzemieślników przebywała w charakterze czeladzi na dworach pańskich, gdy wszyscy inni pozostawali jednocześnie rolnikami, mieszkając przeważnie grupami zawodowemi po wsiach. W ciągu w. XIII, wraz z przyniesieniem do Polski prawa i ustroju wytworzonego na zachodzie — przy pośrednictwie, zwłaszcza w początkach, immigrantów niemieckich — jako t. zw. prawa niemieckiego, wytworzyły się również warunki do rozwoju organizacyj cechowych, jednocześnie z rzemiosłem miejskiem. (Wyraz cech jest pochodzenia południowo-niemieckiego).

2. Organizacja cechÓT. w okresie największego ich rozwoju. W miastach włoskich organizacja cechów (artes), już z końcem w. XII, stała się podstawą organizacji miejskiej w znaczeniu gospodarczem i politycz-nem. W cechach włoskich wcześnie już jednak, jak zwłaszcza w sukiennictwie florenc-kiem, zaznaczyła się przewaga inicjatywy kupieckiej i ducha kapitalistycznego. We Francji związki rzemieślników tworzyły się wślad za organizacjami kupieckiemi („mar-chands de l’eau“ już przed końcem XI w.), a ogólne rozpowszechnienie znalazły za Filipa Augusta. Rozróżniano tu początkowo bractwa (fraternitates) i właściwe cechy (magisteria). Zależność w stosunku do pana miasta nie miała charakteru ścisłej zależności dworskiej, choć wyrażała się zrazu w podleganiu sądownictwu publicznemu i nadzorowi targowemu pana, a nawet w świadczeniach, co jednak ustało już w okresie tworzenia się zaprzysiężonych związków. W Niderlandach rozwój cechów dokonał się w podobny sposób jak w północnych Włoszech, t. zn., że rozwinięte organizacje cechowe już w ciągu XII i XIII stulecia ulegały przekształceniom pod wpływem wcześnie rozwijającego się ducha kapitalistycznego. Cechy rozwinęły się również w Anglji, ale podobnie jak cala organizacja miejska w większym stopniu podlegały czynnikowi państwowemu. Nie bez słuszności do najbardziej typowych zaliczany jest rozwój cechów w Niemczech; już w połowie średniowiecza osiągnęły one tu wysoki stopień rozwoju i na tym poziomie pozostały przez czas dłuższy. Miasta polskie jeszcze w ciągu w. XVI lub nawet XVII w. (Toruń) wytwarzały najbujniejsze formy organizacyjne, a więc już w okresie, gdy polityka gospodarcza szlachty zwracała się niejednokrotnie przeciwko cechom miejskim. — Główne cechy organizacji cechowej były we wszystkich krajach zachodniej Europy te same lub podobne. Stan cechów polskich nie odbiegał od ogólnego obrazu. W dalszem przedstawieniu oprzemy się głównie na cechach polskich. W życiu cechów obowiązywały statuty, które były wydawane przez władze miejskie i zatwierdzane przez władze państwowe. Prawo cechowe było nadto regulowane przez zwyczaj. Zadaniem cechu było organizowanie produkcji, ułatwianie nabywania surowców i zwłaszcza zbytu produktów, oraz szkolenie nowych pracowników. Z celami gospo-darczemi łączyły się również cele religijne i humanitarne. Liczba cechów w poszczególnych miastach była bardzo różna w zależności od ich gospodarczego rozwoju.

38

Encyklopedia nauk politycznych.