Magazyn6
9701

789

CZECHOSŁOWACJA

temu, że w ciągu wieku XIX odrodził się z pnia ludowego naród czeski. Będąc pod panowaniem austrjackiem Czesi nie-tylko odbudowali swe życie kulturalne, lecz posiadali dążenia do niezależności politycznej, którym dali wyraz w dobie walk politycznych w parlamencie wiedeńskim i w sejmie praskim.

Gdy wybuchła w roku 1914 wojna europejska opinja czeska uznała, że zbliża się chwila wyzwolenia i nabrała przeświadczenia, że jedynie klęska państw centralnych i rozpadnięcie się Austrji może doprowadzić do odbudowania państwa czeskiego. Pod tym względem nie było w Cz. żadnych wahań ani żadnego rozdwojenia. Żołnierze czescy szli niechętnie na front i korzystali z każdej sposobności, by przechodzić na stronę przeciwną zarówno na froncie zachodnim jak wschodnim. Prawie natychmiast po wybuchu wojny rozpoczęli politycy czescy działanie na rzecz niezależności narodu czeskiego po stronie Aljantów. Na czele tego działania stanęli prof. Masaryk i dr. Beneś.

W maju roku 1915 ukazał się w Paryżu pierwszy numer czasopisma „La nation Tcheque“. Dn. 14 listopada 1915 roku została ogłoszona w Rosji, we Francji, w Szwajcarji i w Stanach Zjednoczonych odezwa Wydziału zagranicznego czechosłowackiego (Zahranićni vybor ćeskosloven-sky). W lutym 1916 roku została ukonstytuowana Rada Narodowa krajów czeskich (Conseil National des Pays Tcheques) w Paryżu. Przewodniczącym Rady był prof. Masaryk, zastępcą jego poseł Diirich, przedstawicielem Słowaków Stefanik, sekretarzem BeneS. Rada poprowadziła na terenie państw sprzymierzonych potrójną akcję: 1) propagandę, 2) organizowanie oddziałów wojskowych czeskich, 3) pracę poli-tyczno-dyplomatyczną.

Propaganda polegała na uświadomieniu szerokiej opinji o aspiracjach politycznych i terytorjalnych Czechów i Słowaków i na pozyskaniu tej opinji na rzecz tych aspira-cyj. Duże znaczenie przypisywali kierownicy Rady Narodowej organizacji armji. Zaczęli tę armję organizować zarówno na terenie państw zachodnich, jak i w Rosji. Na zachodzie rozpoczęto odpowiednie zabiegi we Francji i Włoszech w końcu roku 1916. Polegały one na staraniach, by państwa prowadzące wojnę zgodziły się na formowanie wojska czeskiego z jeńców pochodzących z armji austrjackiej. Zabiegi te zostały uwieńczone pomyślnym wynikiem najprzód we Francji, gdzie ukazał się dekret o formowaniu armji czechosłowackiej 12 grudnia 1917 roku. Statut tej armji ogłoszono 7 lutego -oku następnego. We Włoszech konwencja o formowaniu armji czechosłowackiej została podpisana 24 kwietnia 1918 roku. Oddziały sformowane na podstawie powyższych zarządzeń i umów wzięły w roku ostatnim wojny udział w działaniach wojennych na froncie zachodnim. Z wielkiemi trudnościami odbywało się organizowanie oddziałów wojskowych czeskich na terenie Rosji. Władze wojskowe rosyjskie zezwoliły wprawdzie na tworzenie osobnych drużyn czeskich z Czechów mieszkających w Rosji, zgodziły się na przyjmowanie do tych drużyn jeńców wojennych, lecz nie można tego było uważać za armję narodową. Dopiero po rewolucji, w roku 1917 weszła organizacja armji czeskiej na nowe tory. Trwało to jednak krótko, bolszewicy doszedłszy do władzy zaczęli robić różne trudności, obawiając się, „kontrrewolucyj ności" Czechów. Mimo to w ogólnym chaosie nie mogli przeszkodzić skupieniu się kilkudziesięciu tysięcy Czechów w oddziałach wojskowych, które postawiły sobie za cel przedostanie się przez Syberję do Władywostoku i przeprawienie się do Francji. Z Ukrainy przedostali się Czesi na Syberję, zajęli linję kolejową i szereg sta-cyj węzłowych. Doszli jednak do konfliktu z władzami sowieckiemi i do starć z wojskami sowieckiemi. Otrzymali wkońcu poparcie rządów aljanckich, i dowództwo, w osobie francuskiego gen. Janin, lecz roli wojskowej odegrać już nie zdążyli; powrócili do kraju po zawieszeniu broni. Epopeja wojskowa Czechów na Syberji przyniosła duże korzyści polityczne sprawie czeskiej i była bardzo umiejętnie wyzyskana przez kierowników polityki czeskiej w Paryżu w czasie wojny i w czasie konferencji pokojowej.

Akcja polityczno-dyplomatyczna czeska na terenie państw zachodnich koalicji odbywała się w warunkach bardzo dogodnych. Czesi byli całkowicie zgodni między sobą i nazewnątrz występowali całkiem jednolicie. Mieli we Francji i w Anglji licznych i wpływowych przyjaciół. Udało im się też nietyko wpoić w umysły swe postulaty polityczne i terytorjalne, lecz także przekonać polityków kierowniczych w państwach