Magazyn6
2601

818

DALMACJA

morskie, chwilowo jeszcze podległe Bizancjum. Wcześnie zaczyna zabiegać o opanowanie wschodniego wybrzeża Wenecja, z którą Chorwaci i Węgrzy toczą zwycięskie walki od X aż do końca XIV w. Po zgonie Ludwika W. (d’Anjou) opanowują D. chwilowo Bośniacy, następnie zaś kraj nadmorski staje się areną walk między pretendentami do tronu chorwacko-węgierskiego. Jeden z nich, Ładysław Nea-politański, w 1409 r. sprzedaje Wenecji swe prawa do D. i Republika św. Marka w ciągu XV w., pokonawszy Węgry, opanowuje istotnie wszystkie wyspy z wyjątkiem paru w pld. części morza. Na lądzie Wenecja posiadała tylko obszar późniejszej D. austrjackiej do ujścia Neretwy (Narenta) oraz obszar Kotoru (Albanja Wenecka). W D. środkowej istniała mała republika chorwacka Poljice, obszar zaś na płd. od Neretwy po Kotor i kilka wysp pld. obejmowała Republika Dubrownicka (Ragusa), niezależna od 1526 r._f istniejąca (jak i Poljice) do 1806 (1808), państwo czysto słowiańskie, choć o zewnętrznym nalocie cywilizacji włoskiej, ognisko ruchu kulturalnego Słowian płd. w XVI—XVIII w. Z inwazją turecką (XV—XVII w.) Wenecja walczy mało skutecznie; walczą z nią również słowiańscy ochotnicy „Uskocy", przebywający na Przymorzu Chorwackiem. Eksploatowana gospodarczo i wojskowo, zaniedbana kulturalnie, D. zrzuciła rządy weneckie w ^I797» z upadkiem Republiki, poddając się Habsburgom jako królom chorwackim.

2. Wiek XIX i XX do r. 1918. Po krótkich rządach Austrji, od 1806 do 1813, władają w D. Francuzi (Prowincje Iliryjskie), którzy podnieśli znacznie gospodarczy stan kraju, uznając przy tern prawa języka chorwackiego. Austrja, objąwszy D. po Francuzach, doprowadziła kraj znów do upadku ekonomicznego i kulturalnego, wprowadzając przymusową italjanizację (włoski język w urzędach i szkołach). Odrodzenie narodowe Chorwatów („Iliryzm") mimo to znajduje żywe echo i w D. Sejmy chorwackie bezustannie domagają się od Habsburgów złączenia D. z Chorwacją-Slawonją, ale mimo że o to samo upomina się ludność D., żądanie to nigdy nie zostało spełnione aż do r. 1918. Austrja popiera grupkę inteligencji włoskiej i zwłoszczonej przeciwko 40-krotnie liczniejszej ludności słowiańskiej. Włosi dalmaccy (w 1860 r. — 15 tys. na 400 ogółu ludności, w 1910 r. — 18 tys. na 635) opierają się złączeniu D. z Chorwacją aż do początku XX w. Domeną wpływów kulturalnych włoskich jest Za-dar (Zara), stolica D. Dopiero z początkiem XX w. dochodzi do zbliżenia między mającą ogromną większość (35 na 41 mandatów) w sejmie D. grupą chorwacką a prawosławnymi Serbami dalmackimi i Włochami. Wszystkie grupy sejmowe postanawiają żądać złączenia D. z Chorwacją, przy-czem Włochom zastrzega się samorząd kulturalny. W 1905 r. posłowie chorwaccy z D. i Istrji i przedstawiciele Chorwacji uchwalają w Rijece (t. zw. Rijećka rezolu cia) współdziałanie z ówczesną opozycją węgierską (Fr. Kossuth), celem uzyskania dla Węgier niezawisłości i złączenia D. z Chorwacją-Slawonją w jednym posiadającym pełną autonomję kraju, na bazie całkowitej równości złączonym z Węgrami (akcja Ant. Trumbicia). Fiasko akcji węgierskiej uniemożliwia i tym razem złączenie D. z Chorwacją. Słowiańska ludność D. i Przymorza oczekuje spełnienia nadziei wolnościowych od idei jugosłowiańskiej. Istotnie D. i Przymorze wchodzą w paź dzierniku 1918 r. w skład nowopowstającego państwa S. H. S. (Serbów, Chorwatów i Słoweńców).

8. Stosunki współczesne. Chwilowo zagraża D. niebezpieczeństwo przynajmniej częściowej aneksji ze strony Włoch. Rząd rzymski żądał najpierw od Wiednia niektórych wysp D., następnie zaś w głośnym traktacie londyńskim z dn. 26 IV. 1915 r. (art. 5) uzyskał od sojuszników obietnicę przyznania wszystkich prawie wysp D. oraz prawie całej ówczesnej D. austrjackiej aż po Trogir. Przymorze z Rijeką (Fiume) miało się dostać przyszłemu państwu chorwackiemu, reszta D. Czarnogórze i Serbji (m. in. Split i Dubrownik). Tajny ten traktat (ogłoszony przez bolszewików po rewolucji) Włochy zaczęły realizować po zawieszeniu broni z Austro-Węgrami, od dn. 4. XI. 1918 r., zajmując wyspy i część lądu D. Jugosłowianie protestowali, żądając całej D. i Przymorza z wyspami, ale na Konferencji Pokojowej (na której Wilson energicznie bronił praw jugosłowiańskich) nie osiągnięto porozumienia i do ustalenia granicy między obu państwami adrjatyckiemi doszło dopiero w 1920 r. Włosi zdawali sobie sprawę, że aneksja D., mającej tak przygniatającą większość Słowian, byłaby rzeczą niełatwą, ale byli bardzo nieustępli-