Magazyn6601

w

^T

102 ENFANTIN BARTHĆLEMY PROSPER — ENGELS FRIEDRICH

równouprawnieniem. E. obok kolektywizmu w życiu gospodarczem był zwolennikiem indywidualizmu w życiu prywatnem. Idee Fourier’a w tym względzie silnie na niego oddziałały.

W dziedzinie poglądów socjalno-politycz-nych E. nie stworzył żadnych teoryj samodzielnych, ani też nie pogłębił poglądów mistrza, jak to uczynił Bazard; pomimo tego zwolennicy E. stawiali go wyżej od Saint-Simona.

Dzieła E. wyszły w zbiorowem wydaniu: Oeuvres de Saint-Simon et Enfantin. Pa-ris 1865—1878, tomów 47.

Literatura : Charletyat Histoire du Sainl-Simonisme. Part* 1886. — Delev»ky J.: Las anłtnomie* socialistes. Paris 1830. — Limanowski B.: Hislorja ruchu społecznego w XIX w Lwów 1890. — Weif Georgem i L'Ecole Sai.it~Simonienne. Paris 1886.

Ludwik Kulczycki.

Engels Friedrich.

E. urodził się w Barmen w Nadrenji w 1820 r., umarł w Londynie w r. 1895; ojciec jego był fabrykantem i należał do zamożnej i starej rodziny kupiecko-przemy-słowej. Młody Fryderyk opuścił gimnazjum na rok jeden przed egzaminem maturalnym i odbył początkowo praktykę w kantorze ojca, następnie zaś wysłany został do Bremy, gdzie pracował w ciągu lat trzech w zawodzie handlowym. W r. 1841 udał się do Berlina i jako syn zamożnego fabrykanta wstąpił w charakterze ochotnika do artylerji jako gwardzista, a potem wystąpiwszy z wojska zamieszkał w Berlinie. W r. 1842 Engels napisał małą rozprawę przeciwko filozofowi Schellingowi; wyszła ona pod pseudonimem. W tym roku Engels przejeżdżając z Berlina do Manchesteru, w którym ojciec jego miał drugą fabrykę, po drodze zatrzymał się w Kolonj i celem zobaczenia się z Marksem, który tam redagował demokratyczno-radykalną „Gazetę Nadreńską". Było to pierwsze zetknięcie się tych ludzi w celu wymiany myśli. Wówczas jednak nie zbliżyli się oni jeszcze całkowicie do siebie, a nastąpiło to dopiero później zagranicą. Znalazłszy się w Anglji, Engels, oprócz pracy zawodowej, zajął się namiętnie badaniem stosunków angielskich zarówno socjalno-politycznych, jak i prądów kul-turalno-naukowo-literackich. Wynikiem tych jego badań były dwa artykuły, zamieszczone później w „Rocznikach niemiecko-fran-cuskich", wydawanych przez Marksa w Paryżu, do którego przeniósł się z Kolonji. Jeden z nich p. t. „Umrisseri einer Kritik der Nationalókonomie“ charakteryzuje t. zw. szkołę manczesterską. Drugi omawia dzieła Carlyle’a, dotyczące stosunków socjalnych Anglji.

W czasie współpracy z Marksem w „Rocznikach niemiecko-francuskich“ Engels zbliżył się do niego całkowicie zarówno ideowo jak i osobiście; odtąd przyjaźń ich i współpraca w dziedzinie naukowej i społeczno-politycznej trwała przez cały ciąg ich życia.

Słynny manifest komunistyczny Marksa i Engelsa, napisany głównie przez pierwszego z nich, opierał się jednak również na szkicu, opracowanym przez Engelsa. Można powiedzieć, że Engels przed Marksem poznał gruntownie angielski ruch robotniczy, ujawniający się zarówno w czartyzmie, jak i trades-unionizmie; Marks natomiast poznał głębiej od Engelsa filozofję i ekonomję polityczną, jednakże czerpał z wydajnej pomocy pierwszego przez praktyczną znajomość operacyj handlowo-przemysłowych i pieniężnych, któremi Engels specjalnie się zajmował. Engels napisał cenne dzieło

0    położeniu klasy robotniczej w Anglji p. t. „Die Lagę der Arbeiterklassen in Eng-land“.

Przy założeniu pierwszej Międzynarodówki i podczas pierwszych lat jej istnienia Engels nie odgrywał roli wybitnej, gdyż zajęty był swemi interesami. Dopiero w 1869

1    latach następnych udział jego w tem stowarzyszeniu stał się wybitny. W 1878 r. napisał książkę przeciwko Diihringowi p. t. „Przewrót w nauce dokonany przez pana Eugenjusza Diihringa“. Książka ta później nazwana została krótko „Anty-Diih-ring“; napisana została w niezwykle ostrym tonie. Broni ona teoryj marksizmu, a zarazem jest ich systematycznym wykładem w dziedzinie filozoficznej, ekonomicznej i społeczno-politycznej. Niektóre rozdziały teoretyczno-gospodarcze napisane zostały przez Marksa. Książka ta po „Kapitale" Marksa jest najwybitniejszym przejawem doktryny marksizmu, to też przyczyniła się ona bardzo do jego rozpowszechnienia. Engels w jej części filozoficznej broni doktryny Hegla, pojmowanej materjalistycznie; starał się on jej dowieść i w dziedzinie przy-rodoznawczej, lecz niezbyt przekonywująco; tam uzasadnia także materjalistyczne pojmowanie dziejów.

1