Magazyn67001

566

LLOYD-GEORGE DAYID — LOCKE JOHN

mujący obok zapomóg dla bezrobotnych także pensje na starość, a dla sfinansowania tego programu, oraz wzrastających zbrojeń, opodatkowuje niezużytkowane grunta podmiejskie oraz „niezapracowane nadwyżki dochodów". Izba Lordów w r. 1909 odrzuca jego budżet: wszczęty w ten sposób konflikt z nią kończy się ograniczeniem praw konstytucyjnych tej Izby przez Parliament Bill w r. 1911.

Wojna światowa rychło daje mu sposobność do zajęcia stanowiska kierującego: od r. 1915 jako „minister zaopatrzeń" reorganizuje produkcję amunicji, a od r. 1916, po obaleniu słabych rządów Asąuitha, jako premjer gabinetu wojennego staje się niemal dyktatorem. Przez swą demagogiczną retorykę i hojne zapowiedzi świadczeń społecznych po wojnie wydobywa z narodu maxi-mum ofiarnego wysiłku. Wbrew tradycjom polityki angielskiej sztucznie przedłuża egzystencję koalicji międzypartyjnej jeszcze przez kilka lat po zawarciu pokoju: doprowadza do skutku w r. 1921 nadanie Irlandji samorządu, i usiłuje utrzymać się przy władzy przez takie efektowne gesty, jak zaproszenie bolszewików na konferencję genueńską (1922) — czego jedynym praktycznym wynikiem jest traktat niemiecko-bol-szewicki w Rapallo — lub występowanie w roli arbitra w interesie Greków przeciwko Turcji (1922), co o mało nie doprowadziło do nowej wojny światowej. Tymczasem cyniczne metody L.-G. w polityce wewnętrznej — zwłaszcza zbyt jawna sprzedaż tytułów szlacheckich i zbyt samowolna gospodarka powiększanym tą drogą funduszem partyjnym — wywołują wreszcie moralną reakcję: rozbicie rządu koalicyjnego przez secesję znacznej części konserwatystów w 1922 r.

W dalszych latach powojennych L.-G., który już podczas konferencji pokojowej w Wersalu przeciwstawiał się dążeniom Francji w interesie utrzymania silnych Niemiec, w dalszym ciągu uprawia politykę antyfrancuską i filoniemiecką (przyczem często, jak już w Wersalu, występuje ostro przeciwko Polsce); dopiero po ustaleniu rządów total i stycznych we Włoszech i w Niemczech zwraca się całą siłą przeciwko faszyzmowi i hitleryzmowi, zgodnie zresztą z ogółem opinji liberalnej i lewicowej w Anglji. Nigdy atoli, od r. 1922, nie udało się już L.-G. odzyskać dawnego znaczenia w polityce brytyjskiej: w oczach współobywateli pozostaje postacią o historycznej doniosłości, jako inicjator wielkich reform społecznych przed wojną światową i jako „organizator zwycięstwa" w czasie wojny; ale też wielu widzi w nim głównego krzewiciela demoralizacji politycznej w Anglji.

Literatura: Kirchner R.s EnglGndsr. Frankfurt 1926. — Lloyd George: Wspomnienia wojenne (przekład polski A. Pańskiego). Warszawa 1938. — Maurols. Dzieje Anglji (przekład polski W. Rogottńcza). Warszawa 1938.

R. Dyboski.

Locke John.

L. urodził się 29. VIII. 1632 r. we Wrington koło Bristolu, jako syn prawnika, a zarazem drobnego właściciela ziemskiego. Początkowe nauki pobierał w szkole west-minsterskiej (lata 1646—1652), w r. 1652 studjował w Oxfordzie przyrodę i medycynę, uzyskując stopień bakałarza w r. 1656, magistra nauk w r. 1658. W latach 1660 do 1665 piastował różne urzędy na uniwersytecie. W r. 1665 pojechał jako sekretarz posła angielskiego na dwór brandenburski. Po powrocie, w r. 1666, zetknął się z lordem Ashleyem (późniejszym hrabią Shaftesbury), będąc w jego domu lekarzem, wychowawcą dzieci i doradcą. Od r. 1672, gdy lord Ashley począł odgrywać rolę polityczną, związał z nim swoją karjerę polityczną. W r. 1683 lord Ashley, popadłszy w niełaskę, udał się do Holandji, dokąd pojechał i L. Po powrocie do Anglji w r. 1688, piastował różne urzędy. Ostatnie lata życia spędził w Oates, w hrabstwie Essex. Zmarł 28. XI. 1704 r.

L. był właściwym twórcą angielskiej empirycznej filozofji. Jego głównemi pracami w tej dziedzinie są: An Essay Concerning Humań Understanding (London 1690), So-me Thoughts on Education (1693), Reaso-nableness of Christianity (London 1695). Swą naukę o państwie rozwinął L. w dziele: Two Treatises of Government (London 1694). L. był wyznawcą teorji indywidualnej wolności. Państwo założyli ludzie celem utrzymania pierwotnego stanu ogólnej wolności i równości, oraz celem wzajemnego zagwarantowania sobie prywatnej własności przy pomocy wspólnej władzy. Jednostki ustępują w umowie państwowej rządowi tylko tyle praw i władzy, ile wymaga osiągnięcie tego celu. Jeśli rząd wykracza poza granice określonej władzy, naród ma prawo wymówić mu posłuszeństwo. L. stał się za-