Magazyn6Y901

HERCEN ALEKSANDER — HERMANN FRIEDRICH BENEDIKT WILHELM 595

pseudonimem Iskandera drukował swoje pierwsze utwory powieściowe; niektóre z nich jak „Soroka Worowka" i „Kto wi-nowat“ rozsławiły jego nazwisko w całej Rosji. W r. 1847 otrzymawszy paszport, wyjeżdża zagranicę i porzuca na zawsze Rosję. Zwiedza Niemcy, Francję, Włochy, jest świadkiem narodzin „wiosny ludów" we Włoszech, przebywa w Paryżu podczas burzliwych lat 1848—1849. R° zamachu stanu 2 grudnia 1851 r. zostaje wydalony z Francji. Po krótkim pobycie w Genewie osiada na stałe w Londynie. Część majątku, odziedziczonego po ojcu, udało mu się ocalić przed konfiskatą, jaka spadła na emigranta, i za te pieniądze zakłada w r. 1853 z pomocą emigrantów polskich drukarnię rosyjską w Londynie. Z drukarni tej wychodzi szereg wydawnictw, między innemi miesięcznik „Polarnaja Zwiezda", a zwłaszcza wpływowy tygodnik „Kołokoł", zasilany prócz H. piórem także innych emigrantów Rosjan oraz artykułami nadsyłanemi z Rosji. Ogromne wrażenie wywołały szkice H. p. t. „Z drugiego brzegu", gdzie po raz pi :rwszy zarysował się krytyczny stosunek H. do kultury i życia Zachodu. Wypowiada przekonanie, że Rosja odrodzi strupieszałą Europę, na teraźniejszości bowiem rosyjskiej nie ciąży skostniała przeszłość. Wiara w naród rosyjski, w przechowane przez niego gminne władanie ziemią, uratowała Hercena od pesymizmu i rozpaczy. Drukuje również tutaj H. świetne wspomnienia „Byłoje i Dumy", gdzie znajdują się ciepło skreślone sylwetki Mickiewicza, Worcella i innych emigrantów polskich. Lata 1857 do 1863 są okresem największej popularności H. i jego pisma. Jest on dyktatorem opinji, za jej pośrednictwem wywiera ogromny wpływ na przeprowadzone wówczas w Rosji reformy polityczne i społeczne, zwłaszcza, w sprawie włościańskiej. „Kołokoł" kolportowany w ogromnych ilościach do Rosji jest czytywany przez wysokich dygnitarzy, a nawet samego cara. Niejednokrotnie zabierał H. głos w sprawach polskich, nawołując władze rosyjskie do zadośćuczynienia słusznym żądaniom Polaków. Stanowiska tego nie zmienił z chwilą wybuchu powstania, jakkolwiek uważał je za prawdziwe nieszczęście dla przyszłych stosunków polsko-rosyjskich. Stanowisko takie zaszkodziło jego popularności w Rosji. „Kołokoł" począł tracić prenumeratorów, z 3 000 pozostało zaledwie 5°°- Ujawniły się roz-dźwięki pomiędzy H. a dawnymi liberałami, którzy poszli obecnie pod komendę zażartego szowinisty Katkowa. Odeszło od H. i młode pokolenie, hołdujące ideom socjalistycznym. Nie uratowało „Kołokolu" przeniesienie wydawnictwa do Genewy, gdzie w r. 1865 zamieszkał H. Ograniczał się obecnie do informowania Europy o sprawach rosyjskich, wydawał teraz nowe pismo w języku francuskim. W r. 1870 umarł w Paryżu.

H., jak słusznie zauważył Kucharzewski, dał myśli politycznej Rosji chrzest europejski i „wziął lot tak górny, że dotąd szybuje wysoko ponad rzeczywistością rodzimą, jako syn oświaty wszechludzkiej".

Literatura: Horcen: Połnoje sobranje soczin. I—XXII. Petersburg 1920—1922 (z przedmową M. Lemkego). — Kucharzów mki: Od białego caratu do czerwonego. I—III. Warszawa 1923— 1928. — Mickiewicz Władyslatc: Pamiętniki. Warszawa 1925—1928.

Janusz IWaszkiewicz.

Hermann Friedrich Benedikt Wilhelm.

H. urodził się dn. 5. XII. 1795 r. w Din-kelsbuhl w Bawai ji, urn. dn. 21. XI. 1868 r. w Monachjum. Karjerę życiową zaczął od stanowiska nauczyciela matematyki w gimnazjum w Erlangen. Już jednak w 1823 r. habilitował się w zakresie nauk kameralnych na uniwersytecie w Erlangen. W roku 1827 został mianowany profesorem nad zwyczaj nym, a w r. 1833 profesorem zwyczajnym nauk kameralnych na tymże uniwersytecie. Poza pracą naukową zajmował się czynnie polityką i statystyką. W latach *839—1867 kierował królewskiem biurem statystycznem Bawarj i. W r. 1848 był delegatem z Monachjum do zgromadzenia narodowego we Frankfurcie n. M. W latach 1849—1855 był członkiem izby poselskiej parlamentu bawarskiego. Początkowo należał do lewego skrzydła centrum; w r. 1849 założył wraz z paru kolegami z centrum nową partję polityczną p. n. Grossdeutsche Partei. W 1852 r. należał do delegacji Ba-warji na konferencję celną w Wiedniu, na której gorąco występował za połączeniem celnem Niemiec. Od 1835 r. był członkiem Monachijskiej Akademji Nauk, a od r. 1855 radcą państwa (Staatsrat).

H. był zasadniczo zwolennikiem Smitha i kontynuatorem teorji klasycznej, wniósł jednak do niej szereg zmian i nowych myśli. Wynikiem jego pracy była ta zmieniona forma doktryny szkoły klasycznej, która