Magazyn6
101

7

EGIPT

wielką wojnę, a podpisanych w Wersalu (art. 147), w Saint-Germain (art. 102) i w Trianon (art. 86). Zawarty w Sevres traktat pokojowy z Turcją posiadał także odpowiednie postanowienie (art. 101), co miało dla W. Brytanji szczególnie wielkie znaczenie, gdyż Turcja jako państwo, które miało do tego czasu zwierzchnictwo nad E., było jedynie władne — w rozumieniu prawa międzynarodowego — przelać swe zwierzchnicze prawo na W. Brytanję i ulega! izować w ten sposób bezspornie i ostatecznie protektorat brytyjski nad E. Ale traktat w Sevres nie został ratyfikowany przez Turcję i nigdy nie wszedł w życie. Skutkiem tego, mimo uznania praw W. Brytanji do E. i jej zarządzeń z r. 1914, protektorat brytyjski nad E. nie uzyskał w latach i9*9 i 1920 pełnej legalizacji. Nie zmieniało to jednak faktu, że omawiane traktaty pokojowe posunęły naprzód sprawę stabilizacji prawnej protektoratu, zapewniając mu niemal powszechne uznanie państw trzecich, co nie było bez znaczenia na przyszłość.

Stan rzeczy _w E. nie układał się tymczasem po linji dążeń W. Brytanji. Wrzenie rewolucyjne zostało wprawdzie opanowane, a nawet udało się rządowi brytyjskiemu pozyskać współdziałanie szeregu wybitnych polityków egipskich, sprzyjających w swoim czasie ruchowi wyzwoleńczemu, klucz sytuacji wewnętrznej w E. pozostał jednak nadal w rękach nieprzejednanego w swych żądaniach Zaghlul paszy. Powodowało to stan przewlekłego niepokoju w kraju, co znajdowało wyraz to w doraźnych zamieszkach ulicznych, to w upartej zorganizowanej akcji, wymierzonej przeciwko W. Brytanji i tym, którzy szli jej na rękę. Wobec takiego stanu rzeczy rząd brytyjski zdecydował się podjąć rokowania. Szły one jednak opornie, przewlekały się i rwały nie-tylko ze względu na nieustępliwość obu stron, ale także i dlatego, że żądania egipskie w międzyczasie poszły dalej i objęły poza sprawą zniesienia protektoratu i uznanie niepodległości Egiptu, sprawę zniesienia kapitulacji i uregulowania stosunków an-glo-egipskich w Sudanie.

2. Ogłoszenie niepodległości Egiptu. Wymowa faktów skłoniła jednak ostatecznie rząd brytyjski do ustępstw. Pozostawiając w zawieszeniu rokowania, przyjął on su-gestje Wysokiego Komisarza w E., lorda Allenby, i w dniu 28 lutego 1922 r. ogłosił deklarację, której mocą zniesiony został protektorat brytyjski nad E. i E. stał się państwem niepodległem i suwerennem. Tymże aktem rząd brytyjski zastrzegł jednak dla siebie szereg dziedzin, a mianowicie: 1) bezpieczeństwo komunikacji Imperjum Brytyjskiego w E., 2) obronę E. przeciwko wszelkiej agresji czy ingerencji obcej, bezpośredniej czy pośredniej, 3) opiekę nad interesami cudzoziemskiemi w E. i nad mniejszościami, 4) Sudan. — Ale to do czasu, kiedy swobodnie przedyskutowane i zobopólnie przyjazne porozumienia będą mogły zapaść w ich przedmiocie pomiędzy rządem brytyjskim i rządem E. Do tego czasu pozostaje w tych dziedzinach nietykalne status quo. Akt ten zniósł także obowiązujące w E. od r. 1914 prawo wojenne.

W dwa tygodnie po opublikowaniu de klaracji brytyjskiej sułtan E., Ahmed Fuad, następca sułtana Huseina, proklamował w dniu 15 marca 1922 r. niepodległość i suwerenność państwa egipskiego, a sam przyjął tytuł króla. W rok później, dn. 19 kwietnia 1923 r. nadał on E. konstytucję, wzorowaną na konstytucjach zachodnio-europejskich monarchij demokratycznych. Rozpisane wkrótce potem wybory do parlamentu dały Wafdowi zdecydowaną przewagę w izbie deputowanych. Było to wyrazem niesłabnących w masach ludności egipskiej nastrojów przeciwangielskich.

Deklaracja brytyjska z r. 1922 nie spowodowała bowiem zamierzonego odprężenia pomiędzy E. a W. Brytanją. Mimo rozbicia i oportunizmu egipskich kół politycznych, co stwarzało dla rządu brytyjskiego dogodne nieraz sytuacje, konflikty pomiędzy kolejnemi gabinetami egipskiemi a Wy sókim Komisarzem zaostrzały się często, utrzymując opinję kraju w nieprzychylnem dla W. Brytanji napięciu. Konflikty te wynikały zazwyczaj na tle spraw, które rząd brytyjski zastrzegł w deklaracji dla siebie. Walkę o szybkie uregulowanie tych spraw w drodze dwustronnych rokowań i umowy egipsko-brytyjskiej podjął Wafd natychmiast po opublikowaniu deklaracji, organizując szereg nieprzyjaznych w stosunku do W. Brytanji manifestacyj i rzucając hasło nieprzejednanej walki o pełną niepodległość E. Rząd brytyjski nie kwapił się natomiast z podjęciem rozmów na ten temat, a przy nadarzających się okazjach starał się wywrzeć na E. nacisk, by ostatecznie przesądzić sprawę na swoją korzyść. Uwa-