Magazyn64601

542

LIGA NARODÓW

paści niezgodnej z art. io nie myślała

0    wprowadzeniu w czyn zawartej w nim gwarancji. Jedyny wniosek, jaki dotąd praktycznie z tego artykułu wyciągnięto, to nieuznawanie faktów dokonanych, niezgodnych z art. io i godzących bądź w całość tery tor jalną, bądź w niepodległość polityczną członków Ligi Narodów. To jest przyczyna doktrynalna nieuznawania podboju Abisynji, a przed tern zobowiązania, zaciągniętego w 1933 r. przez członków Ligi, nieuznawania ani de jurę, ani de facto nowego państwa Mandżukuo.

Gwarancje, zawarte w art. 10 i w art. 16, miały chronić bezpieczeństwo członków Ligi przeciw napaści nietylko innych członków, ale tem bardziej nieczłonków. Art. 10 mówi ogólnie o agresji zewnętrznej, od kogokol-wiekby ona pochodziła. Art. 17 rozciąga zaś gwarancje art. 16 także w stosunku do nieczłonków. Jeżeli spór wybuchnie między członkiem Ligi a nieczłonkiem, ten ostatni ma zostać zaproszony do przyjęcia procedury, która obowiązuje między członkami Ligi. W razie przyjęcia zaproszenia wyżej omówiony system pokojowego załatwiania sporów stosuje się ze zmianami, ja-kieby ewentualnie Rada uważała za wskazane wprowadzić; gwarancja art. 16 stosuje się wówczas do obu stron. Jeżeli natomiast nieczłonek odrzuca zaproszenie i ucieka się do wojny przeciw członkowi Ligi, wówczas podlega on sankcjom z art. 16.

Powyższe przepisy są zrozumiałe, gdyż są podyktowane bezpośrednim interesem członków Ligi. Jednakże art. 17 idzie dalej

1    upoważnia Radę do zaproszenia stron do przyjęcia systematu paktu celem załatwienia sporu nawet wtedy, kiedy obie strony nie należą do Ligi. Dzisiaj przepis ten wydaje się niezrozumiały, ale trzeba pamiętać, że autorzy paktu nie wątpili, że Liga Narodów będzie instytucją uniwersalną, i że będzie powołana do utrzymania pokoju na całym świecie, nawet w stosunku do nielicznych, jak wówczas przypuszczano, nieczłonków.

5. Zapobieganie wojnom i zapewnienie dobrych stosunków między państwami. Specjalne miejsce w systemacie paktu zajmuje art. 11 paktu, który daje możność Radzie Ligi rozwinięcia swobodnej i prawie żadną regułą nieograniczonej akcji o charakterze prewencyjno-medjacyjnym celem utrzymania pokoju i zapewnienia dobrych stosunków między państwami.

W przeciwstawieniu do wielu innych artykułów paktu, art. 11 nie precyzuje ani obowiązków, ani uprawnień Rady, zostawiając jej swobodę wyboru i środków działania, zależnie od okoliczności sprawy. Kryzys Ligi, wywołany, między innemi, zbyt-niem sprecyzowaniem niektórych artykułów paktu, na których integralne wykonanie nie starczało sił, pozwala dziś ocenić w pełni rozumną konstrukcję art. 11, który zawiera dwa paragrafy tak ujęte: § 1 oświadcza wyraźnie, że wszelka wojna lub groźba wojny bez względu na to, czy dotyczy bezpośrednio, lub nie, jednego z członków Ligi, interesuje całą Ligę i, że ta ostatnia powinna przedsięwziąć środki właściwe celem skutecznego utrzymania pokoju narodów. W podobnym wypadku Sekretarz Generalny zwołuje natychmiast Radę na żądanie jakiegokolwiek członka Ligi. § 2 oświadcza ponadto, że każdy członek Ligi ma prawo przyjaźnie zwrócić uwagę Zgromadzenia lub Rady na wszelką okoliczność mogącą wpłynąć na stosunki międzynarodowe i grożącą w następstwie zakłóceniem pokoju lub dobrych stosunków między narodami, od czego pokój zależy.

W § 2 wymienione jest Zgromadzenie obok Rady, lecz w praktyce artykuł ten był stosowany tylko przez Radę w przeciwstawieniu do art. 15, gdzie największe spory polityczne przesuwano z terenu Rady na teren Zgromadzenia. Również w przeciwstawieniu do art. 15 ogólna zasada jednomyślności stosuje się w pełni do art. 11 t. zn., że rezolucje Rady są ważne tylko pod warunkiem zgody stron. Nadaje to akcji Rady tem bardziej medjacyjny charakter. Wzmianka o nieczłonkach Ligi podyktowana była autorom paktu, jak przy art. 17, przekonaniem o uniwersalności Ligi; dziś wydaje się anachronizmem.

Państwo, które odwołuje się do Ligi z art. u, powołuje się na całość artykułu, albo, co częściej się zdarza, na jeden tylko z paragrafów. Paragraf pierwszy stosuje się do groźnych sytuacyj, paragraf drugi do zatargów mniej poważnych i nie grożących bezpośrednio wojną. Często zdarza się, że państwo powołuje się jednocześnie na art. 11 i na inne, np. art. 10 lub art. 15.

Podczas gdy zastosowanie art. 15 prowadzić może, w razie dojścia do wojny, do art. 16 i do sytuacyj tak niebezpiecznych dla Ligi, jak akcja kolektywna przeciw Włochom, to art. 11 pozwala Lidze na wybie-