Magazyn64101

537

LIGA NARODÓW

kompetencji wewnętrznej państw, można znaleźć elementy odpowiedzi w opinji doradczej Stałego Trybunału w sporze fran-cusko-brytyjskim o dekrety w sprawie obywatelstwa w Marokku i Tunisie, z której to opinji warto przytoczyć kilka zdań: „Słowa „wyłączna kompetencja" wydają się raczej brać pod uwagę pewne problematy, które, jakkolwiek mogą dotykać zbliska interesów więcej niż jednego państwa, nie są w zasadzie regulowane przez prawo międzynarodowe. Jeżeli chodzi o te problematy, każde państwo jest jedynym panem swych decyzyj. Kwestja, czy pewien problemat należy czy nie do dziedziny wyłącznej pewnego państwa, jest na wskroś względna i zależy od rozwoju stosunków międzynarodowych". „Może tak być oczywiście, że w pewnej dziedzinie, która nie jest w zasadzie regulowana przez prawo międzynarodowe, swoboda państwa rozporządzania się wedle swej woli może tern niemniej być ograniczona przez zobowiązanie, które to państwo za-ciągnęło wobec innych państw". Np. sprawy mniejszościowe, lub obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji każdego państwa, jeżeli państwo to nie jest związane w tej dziedzinie zobowiązaniami międzynarodowemi. Mimo to na terenie Ligi były tendencje, aby kwest je mniejszościowe nawet państw, nie-związanych zobowiązaniami międzynarodowemi w tej dziedzinie, czynić przedmiotem zainteresowań Ligi, celem doprowadzenia do wyjęcia ich w końcu ewolucji z pod kompetencji wyłącznej; było to dowodem płynności zagadnienia wyłącznej kompetencji, którego stan w każdej chwili, jak to zauważa opinja doradcza Trybunału, zależy przedewszystkiem od współczesnego rozwoju stosunków międzynarodowych.

W procedurze art. 15 przed Radą są dwa zasadnicze etapy: etap medjacyjny i etap koncyljacyjny. Pierwszym obowiązkiem Rady jest starać się przez medjację między stronami o doprowadzenie do ugody. Jeżeli te wysiłki Rady spełzną na niczem, to wówczas Rada przystępuje do drugiego swego zadania — po wysłuchaniu stron i po wszechstronnem zebraniu materjałów opracowuje raport, zawierający zalecenia dla stron co do sposobu załatwienia sporu. Raport może być uchwalony bez głosów stron; jest to najważniejszy wyjątek od zasady jednomyślności. Nawet jednomyślnie uchwalony raport z zaleceniami nie jest wiążący dla stron, które mogą się do zaleceń nie zastosować; na tern polega główna różnica między raportem Rady, a decyzją arbitrażową, lub wyrokiem Stałego Trybunału. Jeżeli raport uchwalony jest większością głosów, to strony mają zupełną swobodę działania, t. zn. mogą nawet zbrojnie rozstrzygnąć spór. Jeżeli zaś raport uzyskał wszystkie głosy członków Rady (ewentualnie z wyjątkiem głosów stron), a jedna ze stron przyjęła zalecenia raportu, to nie wolno uciec się do wojny przeciw tej stronie. Dzięki temu postanowieniu strony nie mogą całkowicie przejść do porządku dziennego nad jednomyślnemi zaleceniami Rady. Raport Rady musi być przytem uchwalony w ciągu 6 miesięcy od chwili, kiedy spór został przedłożony Radzie. Jednakże np. w sporze chińsko-japońskim w 1932 r. Zgromadzenie, nie zdążywszy jeszcze należycie zbadać sprawy, uchwaliło przedłużenie terminu 6-miesięcznego, zakreślonego przez pakt, ale uczyniło to za zgodą obu stron.

W ramach art. 15 obok Rady równorzędnie kompetentnym organem jest Zgromadzenie. Mianowicie Rada może przenieść sama spór na teren Zgromadzenia; ponadto każda ze stron może to zrobić w terminie 14 dni od chwili, odkąd sprawa znajduje się przed Radą. Wówczas wszystkie przepisy, dotyczące Rady, stosują się do Zgromadzenia, przytem raport, przyjęty przez Zgromadzenie głosami wszystkich państw, reprezentowanych w Radzie, i większością głosów innych, ma ten sam walor, co raport jednomyślny Rady; w tym wypadku również głosy stron nie liczą się. W sporze chińsko-japońskim w lutym 1932 r. na żądanie Chin Rada przekazała sprawę z art. 15 Zgromadzeniu; podobnie w r. 1934 na żądanie Bo-liwji Rada przekazała spór tego kraju z Paragwajem — Zgromadzeniu; to samo nastąpiło w 1935 r. na żądanie Abisynji w sporze z Włochami. Dla państwa słabszego w sporze wygodniej jest sprawę przenieść na teren Zgromadzenia, gdzie audytorjum jest o wiele liczniejsze, gdzie warunki propagandowe są dogodniejsze i gdzie z uwagi na przewagę państw mniejszych silniej działają czynniki uczuciowe. Zwykle Zgromadzenie powierza dość licznemu komitetowi przygotowanie swych decyzyj z art. 15, w szczególności zaś opracowanie projektu ostatecznego raportu.

Do zakresu pokojowego załatwiania sporów należy jeszcze art. 19 paktu, który przez wiele lat był przedmiotem równie

35

Encyklopedia nauk politycznych.