Magazyn63901

535

LIGA NARODÓW

Genewski (1924), w którym połączono wszystkie trzy elementy, gdyż przewidziano bardzo rozwinięty i kompletny system gwarancyj bezpieczeństwa i procedur pokojowego załatwiania sporów i uzależniono wejście w życie tego systemu od powodzenia Konferencji Rozbrojeniowej. Jednakże Protokół Genewski nie wszedł w życie, natomiast w rok potem następuje w Zachodniej Europie duże odprężenie umysłów przez stworzenie regjonalnego systemu bezpieczeństwa dzięki układom lokarneńskim. Ponadto w r. 1926 Niemcy wchodzą do Ligi Narodów.

Pod wpływem tych wypadków następuje zmiana w metodzie pracy Ligi, mianowicie problemat bezpieczeństwa nie ma już być rozwiązany przed rozpoczęciem prac rozbrojeniowych, lecz obie kwestje odtąd są traktowane równolegle. W r. 1926 powołano do życia Przygotowawczą Komisję Rozbrojeniową, która odbyła liczne sesje i przygotowała materjały dla Konferencji Rozbrojeniowej. Ta ostatnia rozpoczęła się w lutym 1932 r. Prace jej były poświęcone głównie opracowaniu Konwencji, ograniczającej zbrojenia lądowe, powietrzne i morskie, ale kwestja bezpieczeństwa również była badana przez kompetentne komisje Konferencji; np. na Komitecie Bezpieczeństwa Konferencji Rozbrojeniowej opracowano t. zw. Protokół Politisa w sprawie określenia napastnika, który następnie w negocjacjach między zainteresowanemi państwami został przekształcony w znane układy londyńskie z lipca 1933 r.

Opuszczenie przez Niemcy Konferencji Rozbrojeniowej przesądziło o niepowodzeniu Konferencji. Formalnie dotąd jeszcze Konferencja nie została zamknięta, ale faktycznie można ją uważać za skończoną, a wraz z nią prawdopodobnie także prace rozbrojeniowe Ligi.

2. System pokojowego załatwiania sporów.

Systemat pokojowego załatwiania sporów został ujęty w art. 12, 13, 14 i 15 paktu. W art. 12 członkowie Ligi zobowiązali się na wypadek, jeżeli między nimi powstanie spór mogący spowodować zerwanie, skierować taki spór na drogę arbitrażu, lub sądowego załatwienia (t. zn. do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej), albo też poddać rozważeniu przez Radę Ligi Narodów. Zastrzeżenie wedle którego chodzi o spory, grożące zerwaniem, nie oznacza, że tylko najpoważniejsze spory, mogące wywołać wojnę, są objęte powyższem zobowiązaniem. Zastrzeżenie to eliminuje tylko drugorzędne spory, natomiast pozostawia w zakresie zobowiązania wszystkie zatargi, mogące poważnie zaważyć na stosunkach między stronami i przyczynić się choćby w pewnym stopniu do zerwania. Ocena tego zastrzeżenia w każdym wypadku będzie należała do Rady. Art. 12 pozostawia stronom do wyboru: arbitraż (np. przez Trybunał ad hoc, utworzony zgodnie z wymogami Konwencji Haskiej z 1907 r.), odwołanie się do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, albo przedłożenie sprawy Radzie; jeżeli obie strony nie są zgodne co do skierowania sporu do Trybunału arbitrażowego lub do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, to wówczas każda z nich może odwołać się do Rady, przy tern kompetencja tej ostatniej jest wiążąca dla drugiej strony. Systemat, stworzony przez pakt, zmierzał do tego, aby każdy poważniejszy spór mógł być, na żądanie jednej ze stron, skierowany na drogę pokojowego załatwienia, przytem, w razie odrzucenia arbitrażu, lub postępowania przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej, pozostaje obowiązkowa kompetencja Rady. W art. 13 paktu członkowie Ligi stwierdzają, że następujące spory międzynarodowe nadają się naogół do załatwiania bądź przez Trybunał arbitrażowy, bądź przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, a mianowicie spory: 1) dotyczące interpretacji umów, 2) dotyczące jakiejkolwiek kwestji prawa międzynarodowego, 3) dotyczące istnienia faktu, który mógłby stanowić pogwałcenie zobowiązań międzynarodowych i 4) dotyczące wysokości i rodzaju odszkodowania należnego za takie pogwałcenie, i jakkolwiek tenże artykuł stwierdza, że członkowie Ligi powinniby tego rodzaju spory poddać procedurze arbitrażowej, lub sądowej, to jednak art. 13 nie oznacza stworzenia dla członków Ligi obowiązku poddawania sporów wyżej wyliczonych, t. j. najbardziej typowych sporów prawnych, pod arbitraż lub pod rozpatrzenie przez Stały Trybunał. Pakt ograniczył się do stworzenia obowiązkowej dla stron kompetencji Rady, utrzymując fakultatywność arbitrażu, lub postępowania sądowego. Pod tym względem pakt został częściowo dopełniony przez zobowiązania dwustronne, ustanawiające bądź dla wszystkich, bądź dla nie-