Magazyn6f601

662

INDJE BRYTYJSKIE

dowym angielskim; nietylko zaprowadzono półpensową pocztę listową na całych olbrzymich przestrzeniach I.; ale zbudowano gościniec z Kalkutty do Peshawaru; wybudowano liczne linje kolejowe i telegraficzne; przeprowadzono rozlegle roboty nawodnieniowa i l analizacyjne.

Tempo tych inwestycyj, służących ostatecznie eksploatacji bogactw I. przez kapitał brytyjski, a narazie niezrozumiałych w swej użyteczności społecznej dla mas tubylczych, drażniło powolną umysłowość wschodnią; dopuszczenie Hindusów do niższych stopni służby administracyjnej stawało w sprzeczności z prastarym kastowym układem społecznym; wreszcie wojna krymska, toczona między narodami białej rasy, zachwiała powagą człowieka białego na całym Wschodzie. Gdy jeszcze zrobiono tę fatalną omyłkę, że między wojska tubylcze w Bengalji poczęto rozdawać naboje nowego systemu, które były napuszczone tłuszczem z krów (w oczach Hindusa zwierząt świętych) i ze świń (dla niego stworzeń nieczystych), a musiały być rozgryzane przed użyciem, wybuchł wśród kilku sepoy-skich pułków w r. 1857 bunt, który rychło rozprzestrzenił się jak płomień po wielkiej części obszaru I. Środek, południe i północny zachód kraju naogół pozostały wierne Anglji, ale na północnym wschodzie

0    pojedyńcze twierdze i garnizony toczyły się długo zawzięte walki, obfitujące w dramatyczne momenty zarówno heroizmu (Lucknow), jak okrucieństwa (Cawnpore); aż wreszcie przez boje w górnym biegu Gangesu powitanie stłumiono. Następstwa tego epizodu były dla I. przełomowe. Przywileje Kompanji Indyjskiej, prowadzącej dotąd zarówno monopolistyczny handel, jak administrację polityczną w I., zostały zniesione; fikcję lennego zwierzchnictwa doga sającej dynastji Wielkich Mogułów również ostatecznie przekreślono i zarząd całego olbrzymiego kraju przeszedł w ręce władz państwowych angielskich t. j. wicekróla

1    podległego mu personelu administracyjnego w prowincjach rządzonych bezpośrednio przez Anglję, a pełnomocników (agents) rządu Wielkiej Brytanj i na dworach władców pozostałych jeszcze państw tubylczych. Ogromne te zadania wśród trzystu zgórą miljonów mieszkańców pełni pięć tysięcy urzędników angielskich w oparciu o 75 000 wojsk brytyjskich i 150000 tubylczych. Uwieńczeniem tej nowej ery administracyjnej stało się nadanie królowej Wiktorji za sprawą Disraelego tytułu „cesarzowej Indyj“ w r. 1877.

Mimo wielkiego obustronnego rozgoryczenia, jakie w spuściżnie po sobie pozostawiło powstanie r. 1857, nastąpił po niem dłuższy okres pokojowego rozwoju: rozpoczęły się wielkie eksporty bawełny indyjskiej do Anglji i masowy zbyt tanich lan-cashirskich tkanin w I.; spotęgował się handel między I. a Chinami i Japonją.

Wśród tego wszystkiego utrwalała się jednak w ogóle hinduskim opinja, że zyski z eksploatacji bogactw przyrodzonych kraju ciągnie głównie Anglja, że utrzymywanie znakomicie płatnej biurokracji angielskiej jest wielkim dla kraju ciężarem, i że biurokracja ta, nienagannie sprawna i bezstronnie sprawiedliwa, jest zarazem wyniośle nieprzystępna i nieludzko mecha-ni zna w swych działaniach, a z takiemi od wiecznemi klęskami przeludnionego kraju jak zarazy, głód i ciemnota walczy przy pomocy metod nieraz dotkliwie obrażających tradycje narodowe i uczucia religijne. Skrócona (zwłaszcza od otwarcia kanału Sueskiego w r. 1869) droga morska między Anglją a I. rozluźnia ścisły dawniej związek anglo-indyjskiego urzędnika ze światem tubylczym: poczucie wyższości rasy białej poczyna przybierać formy przykre, odzwierciedlone choćby w nowelach Kiplinga Wygrywanie przez Anglików mniejszości ma-hometańskiej przeciw większości bramani-stycznej także jest polityką, która na dłuższą metę musi wzmagać rozdrażnienie w szerokich kołach Hindusów.

Wśród Hindusów samych w miarę przyswajania sobie przez ich inteligencję zdobyczy kultury europejskiej, a zarazem odkrywania skarbów własnej wiekowej spuścizny kulturalnej, nietylko potężnieje ruch wyzwoleńczy, ale rozwija się swoisty me-sjanizm, który czasem się objawia przez szlachetne dążenia do syntezy najcenniejszych pierwiastków cywilizacji Zachodu i Wschodu w dziedzinie rehgijno-filozo-ficznej: tak w organizacji religijnej, którą pod nazwą Brahma Sotnaj (Towarzystwo Boskie) stworzył jeszcze w r. 1830 Ram Mohun Rai; tak w radykalniejszym jej odłamie, któremu od r. 1865 oddzielnie przewodzi Keshab Chandra Sen; tak w zreformowanym bramaniżmie, który jako religję narodową pod nazwą Arya Sotnaj (Towarzystwo Aryjskie) organizuje w r. 1875