Magazyn6f701

663

INDJE BRYTYJSKIE

Dyananda Saraswati; tak we wszechludz-kiej religji uduchowienia i miłości, lctórą głosi bengalski prorok Ramakrishna, a którą dalej filozoficznie kształtuje jego następca Swami Vivekananda; tak wreszcie w naukach, które również z Bengalji szerzy szkoła, prowadzona przez trzy z rzędu generacje szlachetnej rodziny Tagore, a którym światowy rozgłos zjednał wielki poeta i myśliciel, Sir Rabindranath Tagore.

Obok takich prądów czysto ideowych nie brak oczywiście konkretniejszych dążeń czysto politycznych, zarówno umiarkowanych jak radykalnych odcieni. W r. 1884 z inicjatywy entuzjasty brytyjskiego Allana Hume powstaje organizacja pod nazwą Indian National Congress, zrazu ogniskująca opinję liberalno-reformatorską, a później przekształcająca się w główne narzędzie wojującego nacjonalizmu niepodległościowego. Doktryny i metody skrajne reprezentują zwłaszcza powracający z Europy studenci indyjscy, którzy niejednokrotnie podlegają wpływom rewolucjonistów rosyjskich; przejmują od nich metodę spisków i zamachów politycznych.

Koncesje polityczne, na które wobec tych zjawisk decydował się rząd angielski, były zrazu bardzo nieznaczne. A więc w r. 1877 dopuszczono element tubylczy do sejmów prowincjonalnych i do rady wicekróla; w r. 1883 usiłowano zrównać sędziów hinduskich z angielskimi, co jednak się nie ostało wobec oporu elementu anglo-indyjskiego. W r. 1898 został wicekrólem lord Curzon, który umiał przemówić do wyobraźni wschodniej przepychem swego dworu i okazał niepraktykowane przedtem zrozumienie dla kultury, a zwłaszcza dla sztuki indyjskiej. Dla poparcia jednak żywiołu maho-metańskiego na Wschodzie podzielił on Bengalję na dwie prowincje, co wywołało wielkie wzburzenie, spotęgowane jeszcze przez podniecający wpływ zwycięstwa Ja-ponji nad Rosją na umysłowość wszystkich ludów Azji. W tym samym czasie uzdolniony demagog, braman Tilak, szerzył rewolucyjne wrzenie w kraju Mahrattów, stałej siedzibie spisków i buntów.

Wreszcie w okresie rządów liberalnych w Anglji minister dla I. lord Morley i wicekról lord Minto czynią dalej idące ustępstwa w Indian Councils Act (1909): pewna ilość Hindusów zostaje dopuszczona do udziału w wyższej administracji, a sejmy prowincjonalne otrzymują nieco rozszerzony skład i prawne kompetencje, zresztą czysto doradcze. Podział Bengalji zostaje odwołany, a w r. 1911 po raz pierwszy monarcha brytyjski — król Jerzy V z małżonką — uroczyście odwiedza stolicę I., świeżo przeniesioną z Kalkutty do Delhi i tam opatrzoną we wspaniałe ramy architektoniczne.

Dalsze reformy przychodzą dopiero po wojnie światowej i po takich nowych momentach krytycznych, jak straszliwa rzeź tłumu hinduskiego przez wojska jenerała Dyera na bazarze w mieście Amritsar w r. 1918. W r. 1919 pod egidą ministra Mon-tagu i wicekróla lorda Chelmsford sejmy prowincjonalne indyjskie otrzymują moc ustawodawczą w sprawach rolnictwa, oświaty i zdrowia publicznego. Władza wykonawcza ma być przed niemi odpowiedzialna; władze centralne jednak pozostają czysto brytyjskie, a ogólno-indyjskie Zgromadzenie Ustawodawcze jest ciałem ściśle dy-skusyjnem. Temu systemowi, zwanemu „dyarchją", Kongres indyjski odmawia swej współpracy. W tym czasie pojawia się na widowni indyjskiego życia publicznego Gandhi, adwokat rodem z prowincji Guje-rati, który rozpoczął swą karjerę polityczną jeszcze w r. 1893 jako obrońca emigracji robotniczej hinduskiej przeciw nietolerancji białych w Afryce południowej. Gandhi przez ascetyczną świątobliwość swej osoby zyskuje sobie niebawem wysoki autorytet moralny, choć w wielu aktualnych sprawach popada w niezgodę z Kongresem, a jego agitacja za uprawnieniem kasty „niedotykalnych" sprzeciwia się ortodoksyjnej tradycji bramanizmu. W każdym razie głoszona przez Gandhiego słowem i przykładem zasada „biernego oporu" zatacza szerokie kręgi wśród narodu, a propagowany przez niego bojkot wyrobów włókienniczych brytyjskich przy pomocy prymitywnej produkcji samodziałów dotkliwiej uderza w montpol przemysłu brytyjskiego, niż nawet uchwalone jeszcze w r. 1894, a skutecznie stosowane dopiero od r. 1917 indyjskie cła ochronne od wyrobów bawełnianych. W okresie, reprezentowanym przez Gandhiego, nacjonalizm hinduski jest usilnie popierany przez Stany Zjednoczone jako ekonomicznego rywala Anglji na azjatyckich rynkach.

W r. 1927 komisja pod przewodnictwem Sir J. Simona stwierdziła niepowodzenie systemu „dyarchji". Po dwóch kolejnych

43*