Magazyn66401

60

KAROL, CESARZ AUSTRJACKI— KAROL I, KRÓL RUMUNJI

carstw węgierskie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło 5. XI. 1921 r. detronizację króla K. i wyłączenie od tronu wszystkich członków domu Habsburgów, zaznaczając wszakże, że dzieje się to pod naciskiem zagranicy. Wkrótce po tych wypadkach K. zmarł

1. IV. 1922 r. w Funchalu na Maderze. Najstarszy jego syn arcyksiążę Otto Franciszek Józef ur. 21. XI. 1912 r. jest obecnie głową domu Habsburgów i pretendentem do tronu węgierskiego i austrjackiego.

Literatura: Biliński: Wspomniei.ia i dokumenty. Warszawa 1926. — Burian; 3 Jahre aus der Zeit meiner Amtsfuhrung im Kriege. Berlin 1923. — Fes ter: Die PoliUk Kaiser Karlss und der Wmdepunkt des Weltkrieges. Miinchen 1926. — Glaise-Horstenau: Die Katastrophe. Die ZertiUmmerung Osterreich-Ungams und das Werden der Nachfolgestaaten. Wien 1928. — PoUer-ltoditr,: Kaiser Karl. Aus der Geheimmappe seines Kabin et tschefs. Wien 1928 — Sixte de Bourbon: L/offre de paix separłe de 1’Autriche. Paris 1920. — Werkmann: Der Tote auf Madeira. Miinchen 1923.

J. Pajewskf.

Karol I, król Kumunji.

Założyciel obecnej dynastji rumuńskiej Hohenzollern-Sigmaringen urodził się dn. 20. IV. 1839 r., jako syn ówczesnego księcia udzielnego Karola-Antoniego; po kądzieli był spokrewniony z domami Beauharnais i Murat, co zapewniło młodemu księciu sympatję Napoleona III. K. był oficerem pruskim w r. 1866, gdy ujawniła się przed nim możliwość zajęcia tronu „Zjednoczonych Księstw Mołdawji i Wołoszczyzny" (ówczesna nazwa oficjalna Rumunji), opróżnionego po abdykacji ks. Cuzy (23. II. 1866) i po odmowie wybranego pierwotnie na księcia Filipa hr. Flandrji. Popaicie Francji i Prus przemogło niechęć Austrji, Anglji i Rosji, jak i suwerennej Turcji: rząd tymczasowy ofiarował tron K., plebiscyt wybór ten zatwierdził, a młody książę 10/22. V. 1866 objął rządy, by je sprawować przez lat prawie 48. Zwolna pokonał trudności dyplomatyczne, otrzymał 24. X. inwestyturę od Porty i gorączkowo jął się pracy nad przekształceniem Rumunji w państwo nowoczesne, główną uwagę skierowując zwłaszcza na skarb i armję. Wysuwane przez Portę próby wzmocnienia praw su-zerennych zwolna paraliżował, wyczekując pierwszej sposobności do zrzucenia zależności lennej. Celowi temu miało najpierw służyć związanie się z Serbją (sojusz 1868 r.), później zaś, po Sedanie, oparcie się o Austrję. To ostatnie pociągnęło za sobą zrzeczenie się wielkorumuńskich aspira-cyj do Siedmiogrodu i Bukowiny i w pewnej mierze oziębiło pod koniec XIX w. stosunek społeczeństwa do władcy. Niepokoje bałkańskie od 1876 r. K. śledził bacznie, pragnąc wyciągnąć z nich dla Rumunji wszelkie możliwe korzyści. Zawarłszy 16. IV. 1877 konwencję sojuszniczą z Rosją płrzeciw Turcji,'mógł nareszcie dążność swą zrealizować: 10/22. V. 1877 ogłasza niepodległość Rumunji. Wojska rumuńskie pod wodzą K. I biorą obok rosyjskich udział w walkach w Bułgarj i, chlubnie odznaczając się pod Plewną. Mimo to Rosja nietylko nie traktuje Rumunji jako równego sobie sojusznika, lecz odbiera jej część Besarabji utraconą w 1856 r. Na kongre sie berlińskim Rumunja otrzymuje zato o wiele mniej wartościową Dobrudzę oraz międzynarodowe uznanie niepodległości.

K. I przyjmuje tytuł królewski w r. 1881. Zrażony do Rosji, coraz silniej skłania się ku Wiedniowi i Berlinowi: 30. X. 1883 r. podpisuje z Austro-Węgrami i Niemcami tajny traktat sojuszu przeciw Rosji; w r. 1888 przystąpiły doń i Włochy. Sojusz ten pozostał w mocy aż do 1916 r., jakkolwiek w r. 1914 Rumunja nie uznała, że zaszedł casus foederis. Zarzuty z powodu polityki germanofilskiej, spory między stronnictwami, niezadowolenie mas ludowych, utrudniały znacznie położenie K. w drugiej połowie jego rządów. Jubileusz ich 30-lecia był wprawdzie obchodzony (1896) nader uroczyście, ale już w pierwszych latach XX w. widziało się, że obok sędziwego króla wyrastają nowe autorytety, zwłaszcza potężna postać J. I. C. Bratianu. Sympatję społeczeństwa zwracały się ponownie coraz bardziej ku Francji. Stary król, kontynuując swe dzieło konstruktywne przede-wszystkiem w dziedzinie wojskowej i finansowej, mógł jednak okazać znów więcej inicjatywy tam, gdzie mógł uzyskać pełne poparcie społeczeństwa: w sporach z państwami bałkańskiemi o prawa mniejszości rumuńskich (zwłaszcza o Arumunów). Głównie z Bułgarją i Grecją toczyły się spory, grożące niekiedy, z początkiem XX w., wybuchem wojny, a pośrednictwo Wiednia z trudem spory te łagodziło. Król K. mógł swą niechęć do Ferdynanda bułgarskiego, zgodnie z nastrojami społeczeństwa, ujawnić w r. 1912—13, kiedy Rumunja zażądała od Bułgarji rekompensaty za neutralność w woj nie z Turcją. W lipcu 1913 wojska rumuń-