Magazyn66401

260

KOMUNIKACJA

Tak zwana k. pocztowa nie stanowi w swej istocie samodzielnej k. Poczta posługuje się częściowo własnemi, częściowo obcemi środkami i urządzeniami komunikacyjnemu Zasadniczym i właściwym, a za razem najważniejszym działem służby pocztowej jest przewóz wiadomości w formie listów. Przewóz pieniędzy, czasopism i pakietów przyjęła na siebie poczta dopiero później. W rozwoju swym poczta otrzymuje często monopol w dostarczaniu wiadomości wszelkiemi sposobami, a więc także przy pomocy telegrafu i telefonu. W wielu państwach przysługuje poczcie prawo wolnego lub ulgowego przewozu na obcych ośrodkach komunikacyjnych, w szczególności na kolejach, okrętach i statkach powietrznych i w tych wypadkach rozbudowuje ona silnie obrót pakietowy.

Najnaturalniejszą i najwcześniejszą, a u ludów pierwotnych jedyną formę komunikacyjną stanowi k. drogowa. Jednak i narody, stojące na najwyższym stopniu rozwoju, nietylko nie mogą obejść się bez k. drogowej, ale wobec coraz to silniejszego rozwoju szybkobieżnych mechanicznych środków przewozowych, posiadających też znaczenie międzynarodowe, doprowadzają budowę dróg do niebywałej dotąd precyzji.

K. kolejowa jest wynikiem długotrwałych badań i przygotowań. Pierwszą kolej żelazną zbudował Stephenson w An-glji w 1825 r. Koleje — ze względu na ich znaczenie dla k. — dzielimy na koleje obsługujące międzynarodowy ruch, wewnątrz zaś danego kraju na główne koleje obejmujące cały kraj, boczne obejmujące część kraju, koleje lokalne, miejskie i międzymiastowe, dojazdowe, górskie, leśne. Można przeprowadzić również techniczny podział kolei na normalnotorowe i wąskotorowe.

K. morska rozwijała się w różnych częściach świata, niezależnie od siebie, a u wielu ludów o głębokiej kulturze była, o ile chodzi o większe przestrzenie, starsza od k. drogowej. Chodziło tutaj jednak przeważnie o k. przybrzeżną i między wyspami. Ale przy nierozwiniętej jeszcze technice widzimy już wypady odważniejszych szczepów na pełne morze w celach połowu ryb, w celach rabunkowych łub zdobywczych.

K. wodna śródlądowa jest bardzo dogodnym środkiem komunikacyjnym w tych wypadkach, w których rzeki i jeziora stanowią naturalną drogę. Dlatego że gluga śródlądowa była już wcześniej uprawiana w tych krajach, w których sprzyjały temu naturalne warunki. W okolicach natomiast ubogich w wodę, jak w górach i pustyniach, rozwinęła się k. karawanowa przy pomocy zwierząt jucznych. Rzeki i doliny stanowią bardzo ważny czynnik w rozwoju k. śródlądowej wogóle, gdyż nawet koleje żelazne są w wielkim stopniu z niemi związane. Szerokie doliny przy wielkich rzekach były główną siedzibą ludności, gospodarczego rozwoju i k.; wzdłuż rzek powstawały państwa. Kanały sztuczne niezawsze służą do celów komunikacyjnych. Często stanowią one tylko część składową wielkich sieci meljoracyjnych.

K. powietrzna posługuje się balonami, sterowcami, samolotami, szybowcami i innemi aparatami, zdolnemi do unoszenia się w powietrzu i przewożenia ludzi i rzeczy. Nie ulega wątpliwości, że najważniejsze znaczenie k. powietrznej okazuje się w czasie wojny. K. w eterze posługuje się elektrycznością. Elektryczny przewóz wiadomości może odbywać się przy pomocy drutu lub bez niego oraz za pośrednictwem pisemnych lub dźwiękowych znaków. Do k. elektrycznej, odbywającej się przy użyciu drutu, należy telegraf i telefon. Praktycznie używalny telegraf jest dziełem Amerykanina Morse’a w 1843 r. (linja Washington-Baltimore). W następnych latach nastąpiły ulepszenia (Hughes), a w r. 1866 udało się po 9 letniej pracy stworzyć kabel transoceaniczny i połączyć Irlandję z Ameryką. Telefon wynalazł w r. 1863 Niemiec R e i s, przystosował go do praktycznego użytku w r. 1875 Amerykanin Bell.

K. przy pomocy drutu posiada tę ujemną stronę, iż wymaga kosztownej budowy i utrzymywania przewodów. W niektórych wypadkach jest ona wprost nawet niemożliwa (oblegane w czasie wojny twierdze, okręty, statki powietrzne, pociągi w ruchu). W r. 1896 wynalazł Marconi telegraf iskrowy i stworzył tern samem k. bez drutu, która w krótkim czasie zdobyła świat cały (radjotelegraf, radjotelefon). Skonstruowane w ostatnich czasach aparaty telewizyjne nie są jeszcze udoskonalone i tern samem nie mogły zdobyć sobie prawa obywatelstwa.

Elektryczny przewóz wiadomości posiada, oprócz gospodarczego i kulturalnego, specjalne znaczenie dla polityki i w czasie