Magazyn61401

610

LUDNOŚĆ

Z drugiej strony istnieje szereg podobnych konstrukcyj dotyczących zjawisk innych, wykraczających poza demografję w ścisłem znaczeniu, dających się teoretycznie potraktować w sposób zbliżony do umieralności i stanowiących przedmiot tablic podobnych do tablic umieralności. Są to np. zjawiska o charakterze losowym takie, jak inwalidztwo (niezdolność do pracy), choroby, nieszczęśliwe wypadki i t. p.; odpowiednie tablice znajdują szerokie zastosowania w rozmaitych gałęziach ubezpieczeń społecznych.

Literatura: Czuber E.x Wahrscheinlichkeitsrechnung and ihre Anwendung auf Fehłerausgleichung, StatiMik und Lebensrer-ticherung. II Band. Leipzig—Berlin 1910, — Danieletcicz A.B. i Dickełein S.t Zarys arytmetyki politycznej. Warszawa 1010.— Dublin jL., Latka A. JLength of Life (A Study of the Lift-Table). New York 1936. — Oalbrun H.s Acsurances sur vie. Parne 1924. — Elmton J. S.t Sources and CharacteHstics of the Principal Mortaliiy Tables. (Dzieło zbiorowe). New York 1932. — Polskie tablice wymieralnoici 1931/32. G. U. S. Warszawa 1938. — Roemanith G.: Mathematische Statistik der Perso-nenoersicherung. Leipzig—Berlin 1930. — Szulc St.: Tablice wymieralnoici województw poznańskiego i pomorskiego 1922roku. _łtKwartalnik Statystyczny". Warszawa 1928. — Tenże: Polskie tablice wymieralnoici 1927 roku. „Kwartalnik Statystyczny*\ Warszawa 1931.

S. Foęelson.

C. SPISY I SZACUNKI LUDNOŚCI.

I. Definicje i uwagi metodyczne.

II.    Historja spisów ludności do XIX wieku. i. Uwagi ogólne 2. Czasy starożytne. 3. Średniowiecze. 4 Czasy nowożytne.

III.    Rozwój spisów nowoczesnych.

IV.    Zakres nowoczesnych spisów ludności. 1. Masa objęta dochodzeniem. 2. Sposób zbierania danych. 3. Zakres informacyj zawartych w spisach. V. Szacunki liczby ludności.

I. Definicje i uwagi metodyczne.

Liczba i struktura ludności należą do najważniejszych czynników, określających stan materjalny każdego społeczeństwa ludzkiego: państwa, lub jego części, miasta, szczepu, klasy i t. p. To też od najdawniejszych czasów znajdujemy świadectwa zainteresowania rządów i nauki liczbą ludności, czy to całych państw, czy też oddzielnych ich części. Jednakże dopiero rozwój metod statystycznych w czasach najnowszych umożliwił dokładne określenie tej liczby.

Rozróżnia się zasadniczo trzy metody ustalania liczby ludności: spisy, rejestry i szacunki.

Spisem ludności (recensement de la popu-lation, census of population, Volkszdklung) nazywa się jednorazowe ustalenie stanu ludności i jej struktury w określonej chwili przez indywidualne wynotowanie wszystkich mieszkańców danego terytorjum. Aby spis taki rzeczywiście oddawał ścisły stan ludności musi on spełniać cały szereg warunków, z których jedne mają charakter teoretyczny, inne wynikają z doświadczeń praktycznych.

a)    Pierwszym warunkiem o charakterze teoretycznym jest powszechność spisu. Powinien on obejmować wszystkie osoby obecne, lub zamieszkałe (ob. niżej p. IV, 1) na danem terytorjum, niezależnie od pici, wieku, stanu i t. d. Jak zobaczymy niżej, w praktyce warunek ten nie zawsze jest spełniony zupełnie ściśle; w większości spisów współczesnych świadome odstępstwa od tej reguły mają jednakże minimalne rozmiary.

b)    Podstawowe znaczenie ma warunek jed-nodniowości, ściślej: jednochwilowości spisu. Ponieważ stan ludności każdego większego terenu ulega ciągłym zmianom na skutek ruchu naturalnego (urodzeń i zgonów) oraz wędrówek, przeto jednoznaczność określenia tego stanu jest możliwa tylko w odniesieniu do ściśle określonej chwili. Zazwyczaj spisy ludności podają stan ludności o określonej godzinie, najczęściej o północy (kiedy ludność jest najmniej ruchliwa), określonego dnia. Noworodki urodzone po północy tego dnia, jak również osoby zmarłe przed północą nie są w tym wypadku spisywane, natomiast spisuje się zarówno noworodki urodzone przed północą, jak i osoby zmarłe po północy.

c)    Następnym warunkiem jest imienność spisu. Każda osoba spisana musi być wymieniona w formularzu spisowym z imienia i nazwiska (albo przezwiska, lub innego dodatku do imienia, używanego w krajach nie-znających nazwisk rodowych), w sposób umożliwiający jej zidentyfikowanie. Warunek ten ma na celu ułatwienie kontroli kompletności spisu i umożliwienie ewentualnych późniejszych sprawdzeń, m. in. również umożliwienie wykrycia podwójnych zapisów, dotyczących tej samej osoby.

d)    Ważnym warunkiem jest bezpośredniość spisu. Dane dotyczące każdej osoby muszą pochodzić albo bezpośrednio od tej osoby, albo od osób najbliższych, w każdym razie muszą być zaczerpnięte w miejscu jej zamieszkania, albo pobytu. Oprócz zwiększenia wiarygodności tak uzyskanych informacyj, sposób ten umożliwia również kontrolę zupełności spisu, gdyż spisuje się wszystkie mieszkania po kolei.