Magazyn6 101

85

NIGERJA — NIL

Lagos — stolica i główny port N. (128 000), Ogbomozko 87 000 mieszkańców). Z mniejszych wyróżnić należy Emigu (kopalnie węgla) i Jas (Dios — kopalnia cyny). N. jest krainą bogatą i dobrze zagospodarowaną (4 000 km kolei) i rola jej w handlu światowym jest dość znaczna. W wywozie dominują artykuły roślinne (olej, jądra palmowe, drzewo, orzechy ziemne, kakao, kauczuk, bawełna i siemię bawełniane, guma arabska, imbir, włókno piassawa, ananasy, banany) oraz hodowlane (skóry surowe, owcze i kozie ghee, topione masło stęchłe). Bilans handlowy N. jest z reguły czynny; dominującą rolę w wymianie handlowej N. odgrywa Anglja. N., kraj produkcji prze-dewszystkiem roślinnej i hodowlanej nie jest pozbawiony i kopalin intensywnie eksploatowanych. Najważniejszemi z nich są węgiel (wydobycie około pól miljona tonn), cyna i złoto. Kwitnie również i rękodzielnictwo, niezmiernie ciekawe są wyroby tkackie, hafciarskie i koszykarskie. Wielka Brytanja zajęła w 1861 Lagos. W 1900 utworzono dwa oddzielne protektoraty Południowej i Północnej Nigerji. W 1914 połączono część północną i południową w jedną całość administracyjną „Kolonja i Protektorat Nigerji", pod zarządem wspólnego gubernatora z siedzibą w Lagos.

Włodzimierz Kowalski.

Nil.

N. jest pod względem długości pierwszą rzeką Afryki, a drugą pod względem obszaru dorzecza. Jego rzeką źródłową jest Ka-gera, wpadająca do jeziora Wiktorji od zachodu. Źródła jej leżą w górach krainy Ruanda i oddalone są od jeziora Kiwu zaledwie o dwadzieścia kilka km. Cała długość N. wraz z Kagerą obliczana jest na 6 000 km, wobec czego jest on co do długości drugą rzeką na ziemi. N. właściwy wypływa z jeziora Wiktorji (Ukerewe) w okolicy miejscowości Jinja (Dżindża), na wysokości 1 133 ^m n. p. m. i tworzy tam dwa wodospady: Ripon (4 _m) i Owen (7 m). Nieco dalej na północ przepływa przez jeziora błotne Ibrakim i Kioga, zarośnięte papirusami i pełne krokodyli. Następnie skręca ku zachodowi, tworzy piękne, 40 m wysokie wodospady Murchisona i wpada od wschodu do jeziora Alberta na wysokości 660 m n. p. m. Na względnie krótkim odcinku, pomiędzy jeziorami Wiktorji i Alberta, zwanym Nilem Wiktorji lub Somerset, poziom rzeki obniża się o 473 m, co wskazuje na silny spadek. N. opuszcza jezioro Alberta u jego końca północnego, przyjmując nazwę arabską Bahr-el-Dżebel (Nil Górski). Kolo miejscowości Nimule tworzy serję szypotów poczem w pobliżu Rejaf (Redżaf) wkracza w równinę stepową Sudanu na wysokości 460 m i odtąd jest dostępny dla żeglugi parowej. Pomiędzy 6° a 7⁰ szer. płn. N. wstępuje w rozległą nizinę bagienną, zwaną po angielsku Sudd, zarośniętą papirusami i zamieniającą się w czasie przybo-rów w jezioro. W bagniskach tych, które w ciągu długich wieków były dla białego człowieka zaporą do wtargnięcia tą drogą w głąb kontynentu, oddziela się ramię wschodnie zwane Bahr-el-Saraf. Na północ od Sudd’u N. przyjmuje największy swój dopływ lewobrzeżny Bahr-el-Ghazal, zmienia kierunek na wschodni, przepływa przez jezioro No, łączy się ponownie z ramieniem Bahr-el-Saraf, przyjmuje prawobrzeżny dopływ Sobat i odtąd płynie dalej w kierunku północnym, pod nazwą Nilu Białego (Bahr-el-Abiad), wstępującego w płaski, suchy kraj stepowy. Pod starem miastem arabskiem Omdurman i nowem europejskiem Chartum, N. Biały łączy się z N. Błękitnym (Bahr-el-Azrak), wypływającym z jeziora Tana w Abisynji, którego powierzchnia leży na wysokości 1 755 m. Dorzecze N. Błękitnego jest bez porównania mniejsze od dorzecza N. Białego, ale wartość jego jest większa, gdyż prowadzi on podczas przybo-rów wielkie masy wody i przynosi muł, któremu Egipt zawdzięcza użyźnienie doliny Nilu. W czasie powodzi, trwającej od lipca do października, N. Błękitny prowadzi 9 000 m* wody na sekundę, zaś N. Biały w grudniu i styczniu tylko 3 000 m*, natomiast wodostany na N. Białym są równo-leglejsze. Poniżej Chartumu N. połączony jest już rzeką wielką, ale przyjmuje następnie tylko jeszcze jeden dopływ stały Atbara, pomimo że do ujścia ma stąd 2 500 km długości, płynąc najpierw przez pustynię Nubji, a następnie przez Egipt. Pasmo wzgórz granitowych Bajuda, ciągnące się w Don-goli i Nubji w kierunku równoleżnikowym, jest przyczyną, iż N. tworzy tam wielki zakręt w kształcie litery „S“, oraz sześć katarakt, które tylko w czasie bardzo wysokiej wody są spławne. W miejscowości Wadi