Magazyn6701

183

PAKT WSCHODNI

linie przedstawili rządom Polski, Włoch i Niemiec projekt wschodnio-europejskiego paktu wzajemnej pomocy, układu francusko-rosyjskiego i konwencji, wiążącej pakt wschodni z traktatami lokarneńskiemi i paktem Ligi Narodów. Wystąpienie angielskie spotkało się z życzliwem przyjęciem we Włoszech, a z zastrzeżeniami w Polsce i w Niemczech; oba te państwa stały na stanowisku, że pakt skomplikuje tylko ogólne położenie, nie dając wzamian żadnych korzyści. Ponadto Polska obawiała się, że zastosowanie paktu zmusiłoby ją do zgody na przemarsz obcych wojsk przez jej tery-torjum. W nocie z io. IX. 1934, skierowanej do Francji, Anglji, Włoch i Rosji, rząd niemiecki oświadczył, że nie może wziąć udziału w nowym systemie międzynarodowym bezpieczeństwa, póki sprawa równości zbrojeń pozostaje niezałatwiona. Położenie bowiem Niemiec pośród państw wysoko-uzbrojonych nakazuje im szczególną ostrożność i nie pozwala im przyjmować zobowiązań, które mogą je wmieszać w konflikty międzynarodowe. 27. IX. doręczona została ministrowi Barthou odpowiedź polska, nie kryjąca zastrzeżeń wobec paktu wielostronnego, który może mieć dla Polski poważne konsekwencje, a nie wzmocni jej stanu bezpieczeństwa. Zasadniczo Polska nie odmawiała przystąpienia do paktu, ale domagała się, aby go podpisały wszystkie zainteresowane państwa i, aby wynikające z paktu zobowiązania nie były sprzeczne z zobowiązaniami już zaciągniętemu Wreszcie Polska wyrażała zastrzeżenia w sprawie gwarancji granic Czechosłowacji i Litwy. W dalszych rokowaniach nastąpiła przerwa, wywołana tragiczną śmiercią ministra Barthou 9. X. 1934. Następca Barthou, Pier-re Laval, uważając, że zawarcie paktu ogólnego wymaga jeszcze długiego okresu przygotowawczego, podpisał z Litwinowem 5. XII. 1934 ^w Genewie protokół francusko-sowiecki, zobowiązujący oba rządy do prowadzenia nadal rokowań o pakt wielostronny i do niewszczynania bez uprzedniej wzajemnej konsultacji układów z innemi państwami, „które mogłyby narazić na niepowodzenie przygotowanie i zawarcie regjonalnego paktu wschodniego lub związanych z nim układów, albo które byłyby sprzeczne z duchem przenikającym te układy“. 8. XII. 1934 przystąpiły do protokółu Czechy. Gdy 16. III. 1935 Niemcy wprowadziły powszechną służbę wojskową, zdawało się, że odpadnie jeden z ich argumentów przeciwko przystąpieniu do paktu. Już wszakże podczas wizyty ministrów angielskich, Sir John Simona i Anthony Edena, w Berlinie 24—26. III. wyszło na jaw, że Hitler nie zgodzi się podpisać paktu wielostronnego, wskazując na zasadniczą postawę narodowego socjalizmu wobec bolszewizmu i na niemożliwość udzielenia przez Niemcy pomocy Rosji. 26. III. minister spraw zagranicznych Rzeszy von Neurath wręczył Sir John Simonowi notę, zawierającą propozycje niemieckie; streszczały się one w tem, że państwa zainteresowane w pakcie wschodnim zawrą pomiędzy sobą traktaty arbitrażowe i koncyljacyjne; jeśliby jedno z umawiających się państw uznało się za zagrożone przez drugie państwo, zwołana będzie konferencja wszystkich uczestników paktu dla ustalenia środków utrzymania pokoju; jeśliby pomimo to rozpoczęte zostały kroki wojenne, uczestnicy paktu zobowiązują się nie udzielać napastnikowi poparcia ani wojskowego, ani gospodarczego. Na zapytanie ze strony angielskiej, czy Niemcy podpisałyby tak pomyślany pakt także i wtedy, jeśliby inni kontrahenci zawarli pomiędzy sobą układy o zbrojnej pomocy na wypadek agresji, Hitler wyraził niechęć do wszelkich układów wzajemnej pomocy, jako nie różniących się niczem istotnem od przedwojennych sojuszów wojskowych. Minister Eden z Berlina udał się do Moskwy (29—31.

III. ), Warszawy (1—3. IV.) i Pragi (4.

IV. ) celem kontynuowania rozmów na temat paktu. W czasie tej podróży stwierdził, że rządy sowiecki 1 czeski opowiadają się stanowczo za rozbudową zbiorowego systemu bezpieczeństwa, rząd polski natomiast odnosi się do tych projektów w dalszym ciągu z rezerwą. Marszałek Piłsudski i minister spraw zagranicznych Józef Beck wyrazili zasadniczo gotowość przystąpienia Polski do paktu, ale zastrzegali się przeciwko wszelkim przedsięwzięciom, któreby mogły wplątać Polskę w wojnę z jednym z dwu sąsiadów. W rezultacie podróży Edena nastąpił ze strony Sowietów silny nacisk na rząd francuski w kierunku zawarcia układu francusko-rosyjskiego, poprzedzającego lub też zastępującego pakt wschodni. Prowadzone w drugiej połowie kwietnia rokowania doprowadziły wreszcie do podpisania 2. V. 1935 w Paryżu trak-