Magazyn6I101

473

POLSKA

dosięgał miljarda marek. Ponieważ wykupywanie ziemi z rąk polskich nie dawało oczekiwanych wyników, po kilkakrotnych zapov iedziach rząd pruski uchwalił 20. III. 1908 wywłaszczenie ziemi, a 30. VI. 1904 — zakaz budowania domów mieszkalnych na nowych parcelach. Wojciech Drzymała z pod Gradowic musiał wskutek tego zakazu zamieszkać z rodziną w wozie. W walce z na-porem germanizmu, społeczeństwo wielkopolskie wykazało wielką solidarność wszystkich warstw. W celu podniesienia rolnictwa, z inicjatywy Maksymiljana Jackowskiego (1816—1905) zaczęto od 1875 tworzyć „kółka rolnicze". Zachęcano do gromadzenia oszczędności i tworzenia tą drogą spółek kredytowych. W akcji tej wielce zasłużyło się duchowieństwo katolickie z księdzem Piotrem Wawrzyniakiem (1849— 1910) na czele. Walka z polskością była nietylko programem rządu, lecz stała się zadaniem całego społeczeństwa niemieckiego, które przyszło rządowi pruskiemu z pomocą, tworząc w roku 1894 towarzystwo popierania niemczyzny na kresach wschodnich, które w 1899 przybrało nazwę „Towarzystwa Kresów wschodnich" (Ostmarkenve-rein). Dalszym etapem polityki prześladowania polskości, był zakaz mówienia po polsku w miejscach publicznych, a następnie przymus nauki religji w języku niemieckim, który doprowadzi! w 1901 do strcjku szkolnego dzieci we Wrześni, rozszerzonego następnie na cały zabór pruski. Jednakowoż i tu, pomimo tak bezwzględnej walki, toczonej z żywiołem polskim przez zaborcę, powstał ruch lojalności wobec tronu, odpowiadający ugodzie w zaborze rosyjskim i ruchowi Stańczyków w Galicji. Podobnie jak i w dwu pozostałych zaborach i w Wielko-polsce za czasów kanclerza hr. Caprivi’ego (1890- -1894), przyznającego niewielkie ustępstwa na rzecz polskości (nauczanie prywatne języka polskiego), próbowano prowadzić politykę ugodową, której nadawali kierunek ks. arcybiskup poznański Florjan Stablewski (1841—1906) i Józef Kościelski (1845—1911). Dzięki tej polityce w 1893 głosy polskie dopomogły rządowi w parlamencie do uzyskania kredytów na rozbudowę floty wojennej. Ugodowe posunięcia Kola Polskiego wywołały w zaborze pruskim ogromne oburzenie i spowodowały giuźny rozłam wśród społeczeństwa.

16. Polskie organizacje niepodległościowe przed wojną światową. Myśl o własnej państwowości tliła się wśród pokoleń dorastających. Pokolenia te grupowały się w organizacjach o zabarwieniu radykalnem, pozostających pod wpływem socjalizmu, płynącego z Rosji, a przepojonych nienawiścią do caratu, jako tego, który dzierżył największą przestrzeń dawnej Polski. Wyrazicielem tego ruchu był Józef Klemens Piłsudski. Wychowany w tradycjach narodowych, od najmłodszych lat odczuwał hańbę niewoli, w jakiej znajdowała się ojczyzna.

Rozporządzając zastępami ludzi zdeterminowanych, Józef Piłsudski udał się w 1904 do Japonji, ofiarowując jej prowadzenie akcji dywersyjnej na terenie Królestwa Polskiego i Litwy mającej na celu przeszkodzenie mobilizacji, wzamian za danie mu pomocy w postaci uzbrojenia. Akcja ta jednak została sparaliżowana przez przebywającego jednocześnie w Japonji Romana Dmowskiego, oraz przez stronnictwa zachowawcze Galicji, wywierające nacisk na ambasadę japońską w Wiedniu.

W chwili powrotu z Japonji, Piłsudski trafił na przeprowadzaną w Królestwie mobilizację, która dziesiątki tysięcy Polaków wcieliła w szeregi wojska rosyjskiego, wysyłanego na Daleki Wschód. Co gorsza ugrupowania zachowawcze i umiarkowane składały dowody lojalności w postaci ofiar na rosyjski Czerwony Krzyż, formowanie pociągów sanitarnych, szpitali. Jako jedyny możliwy protest przeciwko przemocy, Piłsudski uznał zbrojną ruchawkę, której pierwszym przejawem było zbrojne wystąpienie w niedzielę 13. XI. 1904, na placu Grzybowskim w Warszawie. Od tej chwili rozpoczyna się nieprzerwane pasmo zamachów zbrojnych na wojsko, policję, instytucje i składy rządowe, prowadzonych przez utworzoną w tym celu Organizację Bojową. Najbliższymi współpracownikami w tej pracy, mającej na celu przygotowanie kadry przyszłej siły zbrojnej, byli: Kaz.mierz Sosn-kowski, Tomasz Arciszewski, Mieczysław i Stefan Dąbkowscy, Medard Downarowicz, Wacław Harasymowicz, Józef Montwiłł-Mirecki, Aleksander Błażej Prystor i Walery Sławek. Z wyjątkiem Montwiłła, pojmanego i straconego przez władze rosyjskie, pozostali pracowali nadal, przygotowując ruch zbrojny.