page0046

2J Płazy ogoniaste: Jaszczury (Lądowe. Wodne).

2 Rząd. Płazy ogoniaste (Caudata).

Ciało wydłużone, z ogonem i 2 parami nóg, krótkich i słabych (czasami tylko przednia para); palców zwykle na przednich nogach 4, na tylnych 5. Oczy małe, z powiekami lub bez; czasami zmarniałe i ukryte pod skórą. Ucho tylko wewnętrzne; bez błony bębenkowej. Język przyrośnięty; zęby na szczękach górnych, dolnej i kościach pod-niebiennych. Kręgów najmniej 50, przeważnie 100 i więcej; przy ich wyrostkach poprzecznych szczątki zmarniałych żeber.

Samce w okresie lęgowym mają zwykle jaskrawe barwy oraz grzebienie skórne.

Jaja samice przytwierdzają pojedynczo do roślin podwodnych; niektóre (jaszczury lądowe) są żyworodne. Kijanki różnią się od kijanek płazów bezogonowych tern, że nie mają rogowego uzbrojenia pyszczka

1    że przy rozwoju wyrastają im najpierw nogi przednie; skrzela zewnętrzne pozostają u niektórych na całe życie.

Płazy ogoniaste znajdują się wyłącznie na północ od równika, przeważnie w stre-tie umiarkowanej; przeszło 100 gatunków, w tern 6 środkowo-europejskich i naszych;

2    podrzędy: 1) Jaszczury (Salamandrina) i 2) SkrzelodySż ne (Perennibranchiata).

1 Podrząd. Jaszczury (Salamandrina).

Ciało kształtu jaszczurczego, nóg zawsze 2 pary; oczy stosunkowo duże, z powiekami; kręgi zprzodu wypukłe, ztyłu wklęsłe; dorosłe oddychają tylko płucami; koło 90 gatunków, w tern wszystkie 6 naszych.

l Rodzina. Jaszczury lądowe (Salamandridae).

Budowa ciężka, niezgrabna; ogon obły, bez obwódki płetwowej, duże gruczoły zauszne i 2 szeregi gruczołów wzdłuż grzbietu. Dorosłe żyją na lądzie; jaja jedne składają w wodzie, inne zaś rodzą żywe potomstwo; 2 gatunki środkowoeuropejskie i nasze.

Tab. 11 fig. 1. Jaszczur plamisty

(Salamandra maculosa), wielkości sporej jaszczurki (dł.14—18 cm), czarny, w wielkie jaskrawo-żółte plamy, o gryzącej wydzielinie brodawek skórnych. Zamieszkuje Europę zach., środk. i płd., przebywa w wilgotnych i cienistych lasach, zwłaszcza górskich. Karmi się owadami, robakami i mięczakami, jada także małe kręgowce. Na składanie jaj wchodzi do wody; młode lęgną się w chwili składania jaj. U nas pospolity w Karpatach.

Tab. 11 fig. 2. Jaszczur czarny (Salamandra atra), nieco mniejszy (dł. 11— 14 cm), o skórze czarnej, połyskującej, bez plam. Czysto-górski; w Europie w Alpach i sąsiednich górach, na wysokości od 700 —- 2800 m; u nas raz jeden znaleziono go w Karpatach zach. (okaz ten znajduje się w muzeum zo-ologicz. przy uniw. w Krakowie). Nie wchodzi wcale do wody. Wydaje na lądzie żywe potomstwo.

2 Rodzina. Jaszczury wodne cz. Traszki (Tritonidae).

Budowa wysmukła, zgrabna; ogon ścieśniony z boków, wiosłowaty; na grzbietowej stronie tułowia oraz na górnej i dolnej stronie ogona znajduje się zazwyczaj płetwowata obwódka. Gruczoły zauszne niewidoczne, skóra mniej lub więcej bro-dawkowata. Wiosnę (porę łęgową) spędzają w wodzie; poza tern wchodzą do niej dorywczo. Na lądzie poruszają się niezgrabnie, w wodzie bardzo zręcznie. Samce w porze lęgowej różnią się wybitnie od samic (grzebieniami, jaskrawem ubarwieniem). Jajorodne.

Tab. 11 fig. 3. Traszka czarna cz. większa (Triton s. Molge cristatus),