page0053

49

„Trzecia reguła: Yariante causa, rariatur effectus: jeżeli przyczyna się zmienia, zmienia się wynik^u.

„Sposoby operacyjne są następujące: A) usunięcie czyli sekcya jakiegoś organu: sublata causa, — bada się jaka funk-cya została usunięta. B) Zranienie organu: variante causa — bada się, jakie zamieszania powstały w czynnościach. Kiedy rana zostaje uleczona, do causa carians dołącza się redinte-grata causa czyli odnowienie czynności — i oto przeciw-dowód (contrę ópreuve). Kiedy śmierć następuje po uleczeniu, do causa varians dołącza się causa sublata czyli zniesienie przyczyny i czynności — i oto przeciw-dowód^u.

Znakomite to rozumowanie: Zamknijmy okiennice pozostawiając tylko mały otwór, przez, który wpada promień słoneczny do pokoju. Posita causa ponitur effectus: jeżeli jest przyczyna, jest i wynik — otwór jest, a więc i promień słoneczny oświeca pokój. Przymknijmy okiennice zupełnie: ablata causa — znika światło — tollitur effectus. Odemknijmy napo-wrót, a światło znów wpadać będzie do pokoju: redintegrata causa redintegratur effectus. Powiększam lub zmniejszam otwór, światło raz większe, raz mniejsze: variante causa variatur effectus. Dowód i przeciw-dowód należycie przeprowadzony — kon-kluzya: to otwór w okiennicy oświeca mój pokój!

Możemy wziąć i inny przykład. Do namalowania obrazu potrzeba farb, pędzla, malarza i płótna. Jeżeli zastosujemy powyższe rozumowanie, to się pokaże, że taka Madonna Sykstyóska tylko pędzlowi zawdzięcza swe istnienie. Biedny p. Ferrićre wlazł na cudze pole i nie umie po niem chodzić. Kiedy ze scholastyki zaczerpnąć chciał dowodów, to powinien też był przeczytać nietylko o przyczynie sprawczej, ale i o trzech innych, a byłby się dowiedział, że co innego przyczyna, a co innego warunek. I w danym wypadku pewno, że potrzebny jest otwór w okiennicy, by mieć światło w pokoju, atoli któż powie, ze to jest przyczyna: causa? Jest to tylko warunek, conditio sine qua non, ale nie żadna przyczyna.

hieSmiertelność duszv.    4

http://rcin.org.pl