page0067

57

chicznego, wówczas własności wrażenia właśnie opisze jako materyalne; i istotnie przez wrażenie, tylko przez wrażenie znamy te własności. Wrażenie tak mało różni się od nich, że popełnia się błąd u-ważając je za sposób, za narzędzie poznania materyi. Wszystkie przedmioty materyalne jakie znamy, nie są nam znane przez wrażenie lub we wrażeniu, lecz są wrażeniem samem. Nie zapomocą wrażenia znamy barwę: barwa jest wrażeniem ; tę samą uwagę stosować można do kształtu, przestrzeni, oporu i innych własności materyi, są to tylko wrażenia nasze, w szacie ciał zewnętrznych. Jest więc absolutnie słusznem, by część naszych wrażeń, część przedmiotu uważać jako istność natury fizycznej. Do tego to zapatrywania się przyłączamy.

Przystąpmy do rozbioru drugiej opinii zapowiedzianej; różni się ona bardzo od pierwszej, przynajmniej z pozoru. Tu zgadzają się nazywać zjawiskiem psychologicznem odczucie, wzięte w całości i nierozdzielone. W takim razie akt świadomości zawarty w odczuciu dalej przedstawia element duchowy; przyjmuje się nadto że przedmiot świadomości jest również duchowy; wreszcie przypuszcza się, że przedmiot ten czy to wrażenie wywołane są w nas przez rzeczywistość fizyczną, której nie postrzegamy i która pozostaje nieznaną.

W zapatrywaniu tern niema nic nierozumnego; ale przypatrzmy się jego wynikom. Jeśli przyjmujemy jako tezę, że wrażenia są objawami ducha, które, choć przyczynami materyalnemi wywołane,

http://rcin.org.pl