page0089

FILOZOFIA. 87

Gdy teraz, po przejrzeniu dzieł greckiego pisarza, szukamy filozofii, która w nich złożona, spotykamy się z wypadkiem dziwnym choć nieraz powtarzającym się w dziejach literatury. Wszędzie w nich pełno myśli filozoficznych, ale nigdzie nie masz filozoficznego systemu. Autor, który przez wiele lat obcował z największym filozofem, który w jego otoczeniu nasłuchał się dysput bez liczby, który widocznie sam wiele odbył ćwiczeń dialektycznych, unika starannie wszystkich zaciekań, które mogłyby uchodzić za filozofię, choć w Cynegetyku, jak wspomniałem¹), sam się zalicza do jćj obrońców. O pedagogice, etyce, polityce, ekonomii spolecznćj, rozwija myśli głębokie, trafne, czasem zadziwiające, ale bardzo rzadko zahacza je o jakąś zasadę ogólną, któraby je dźwigała swoją potęga logiczną. Wykłada, jak urządzić państwo, jak chować dzieci, jak prowadzić dom i rodzinę, ale na próżno byśmy się mozolili, pragnąc z jego Cyropedyi wydobyć zarys naukowy polityki lub pedagogiki. Pokazałoby się, że brak tam zupełny, zarówno zasad ogólnych, jak szczegółowych dedukcyi, bez których o właściwej nauce me może być mowy. Widocznie był to umysł tak praktyczny, że tylko zajmowało go stosowanie prawd ogólnych do potrzeb rzeczywistych, tłumaczenie ich i dowodzenie było mu obojętnem. Może nie czuł się na siłach, aby takiej podejmować się pracy; może też, co prawdopodobniejsze, miał wstręt nieprzezwyciężony do wszelkich oderwanych spekulacyi.

Są jednak pojęcia metafizyczne, o których nawet nieteoretyk koniecznie rozprawiać musi, jeżeli chce osięgnąć skutek donośny.

Ta chronologia jednak również dowolna, jak Dittenbergera, bo Cynegetyk został napisany w starości; Cześć I. Ilelleników prawdopodobnie przed wyprawy Cyrusa; Ekonomik niewątpliwie przed Pamiętnikami i t. d. Ponieważ statystyka partykuł (spójników) nie dała dotąd żadnych pewnych wyników, lepiej pozostać przy metodzie dawnćj, posługującej się aluzyami historycznemi lub też cechami literackiemi każdego pisma. Otrzymamy wtedy taki porządek :

a) Cześć I. Heli. przed 401 r. (zob. str. 24); b) Pamiętniki, Ekonomik, Sym-pozyum od 390—385; c) Auabaza, Część II. Ilelleników, przed 371; d~) Hieron 367 ; i) Ilipparchik, Hippika 363; f) Cześć III. Helleników, Cynegetyk przed 357 5 S) O do-chodach r. 355. Te daty są po części zupełnie pewne, po części bardzo zbliżone do prawdy. Cyropedya zaś przypada na ostatni dziesiątek lat życia autora, Rzeczpospolita Lacedemończyków może napisana pomiędzy 383—382; nareszcie Agezylausz zaraz po r. 338. Porówn. str. 27, 28 i 55-^ł) Tom II. str. 37.

http://rcin.org.pl