page0090

60 Owady: Pchły.

60 Owady: Pchły.

Ryc. 33. System dycha-wek karalucha.

i otwierających się nazewnątrz zapomo-cą otworków, zwanych przetchlin kami. Larwy wodne miewają skrzelotchaw-ki — błoniaste przysadki z obfitą siecią tchawek bez przetchlinek.

Z bardzo nielicznemi wyjątkami owady są j a-jorodne, a rozwijają się zawsze z przeobrażeniami. Młode czyli 1 a r-wy bywają rozmaicie zbudowane i noszą rozmaite nazwy: czerwi albo ru-pi bez nóg i zwykle bez wyraźnej głowy (tab. 18 fig. 36, tab. 19 fig. 136); pędraków z wyraźną głową i 3 parami nóg tułowiowych (tab. 21 fig. 16 . . _&tJoiv,nic cz. liszek (tab. 24, 25 i 26) z wyraźną głową, 3 parami nóg tułowiowych i niestawowatemi nogami na odwłoku. Niektóre owady przy rozwoju przechodzą przez stan po czwarki, kiedy owad przestaje jeść, a zwykłe i ruszać się. Poczwarki bywają wolne (tab. 19 fig. 13c i tab. 22 fig. lc), jeżeli poszczególne członki odstają od tułowia; op o witki, jeżeli są otoczone wspólną powłoką, ale kształt ich jest wyraźnie na niej odciśnięty; bo-bówkowate, gdy są jeszcze otoczone ostatnią skórką larwy, tak że z pod niej nie znać żadnych części (tab. 18 fig. 3c). Niekiedy poczwarka ukryta jest w oprzędzie (tab. 25 fig. 3d), który snuje z siebie larwa przed przekształceniem się w poczwarkę. Jeżeli owad w rozwoju przechodzi przez stan larwy i poczwarki, przeobrażt nia jego nazywamy zupełnemi; jeżeli niema stanu poczwarki, a młode mało różnią się od dorosłych i przekształcają się w nie stopniowo, przeobrażenia są niezupełne.

Owady są zwierzętami wybitnie lądo-wemi; w wodzie słodkiej żyją tylko larwy niektórych gatunków i nieliczne dorosłe; morskich jest bardzo mało (pluskwiaki morskie). Karmią się roślinami lub zwierzętami; niektóre są pasorzytami. Stanowią najliczniejszą gromadę państw a zwierzęcego, obejmującą zgórą 200000 gatunków, z czego przeszło połowa chrząszczów. Odgrywają bardzo ważną rolę w przyrodzie (niszczą rośliny, toczą padlinę, przenoszą pyłek kwiatów i t. d.); dużo szkodników; bezpośrednią korzyść przynoszą tylko niektóre (pszczoły, jedwabnik).

Gromadę owadów dzielimy na rzędy podług budowy skrzydeł, uzbrojenia pyszczka i przeobrażeń. Liczbę rzędów przyjmuje się rozmaitą (8— 12); w niniejszym atlasie przyjęty został podział na 10 następujących rzędów: 1) Pchły (Apbaniptera), 2) Muchówki (Diptera), 3) Pluskwiaki (Hemiptera), 4) Błon-kówki (Hymenoptera), 5) Sieciarki (Neuroptera), 6) Chrząszcze (Ooleopte-ra), 7) Motyle (Lepidoptera), 8) Sza-rańczaki (Orthoptera), 9) Prasiatnice (Archiptera) i 10) Skoczogony (Thysa-nura).

1 Rząd. Pcliły (Aplianiptera s. Suctoria).

Ciało ścieśnione z boków, głowa mała z krótkiemi rożkami i kilku punkci-kowatemi oczami. Uzbrojenie pyszczka składa się ze ssawki cz. smoczka z pił kowatemi kłujkami wewnątrz.

Tułów z 3 wolnych obrączek (jedyna grupa w dziale owadów), bez skrzydeł; nogi dobrze rozwinięte. Przeobrażenia zupełne. Rząd ten przyłączają zwykle do muchówek, jako dodatkową grupę bezskrzy-dłych. Pasorzytują na ssawcach i ptakach, przyczem, przechodząc z jednego zwierzęcia na drugie, mogą roznosić różne choroby. Należy tu koło 25 gatunków.

Tab. 18 fig. 1. Pchła ludzka (Pulex irritans), maleńka (dług. samicy 4 mm, samca 2,5 mm), o bardzo długich, silnych nogach. Pasorzytuje na ludziach;