page0013

Saskie elektorstwo

5

pów i kapituł w trzech biskupstwach Misnii. Po śmierci księcia Alberta (1500> i synów jegc Jerzego Brodatego (1500—1539), oraz Henryka Pobożnego (1539- -1541), linija albertyńska zachowała przypadłe jej w podziale dziedziny, do czasu aż Maurycy, syn Henryka, skutkiem przymierza z cesarzem Karolem V, otrzymał w 1547, mocą kapitulacyi Wittembergu, elektorat saski z zależnemi od niego prowincyjami, wyjąwszy juryzdykcyj Turyngii i Fran-konii. Wszakże rozmaite okoliczności skłoniły później elektora Maurycego do wydania wkrótce wojny cesarzowi i do narzucenia mu w 1552 traktatu pas-sauskiego. Maurycy umarł 1553, z rany odniesionej w bitwie pod Sievershau-sen, wydanej margrabiemu Albertowi von Kulmbach. Godność elektorską i zdobyte kraje, objął po nim brat jego August (1553—1584), który bardzo mądrze rządził krajem i umiał rozszerzyć go znakomicie, bądź przez nabycia, bądź przez cesarskie ustępstwa. Krótkie panowanie syna jego Chrystyjana I (1586—1591), odznaczyło się wpływem jakiego w całym jego ciągu używał kanclerz Crell. Książę Fryderyk Wilhelm sasko-wejmarski sprawował re-gencyję aż do r. 1604, podczas małoletności syna swego Chrystyjana II (1591 do 1614), po którym nastąpił brat Jan Jerzy I (1614—1656); ten nie przyjął korony czeskiej i pomagał cesarzowi Ferdynandowi w zabiegach o zdobycie Łużyc i Szląska. W roku 1623 monarcha ten oddał mu pierwszą z tych pro-wincyj, pod warunkiem opłaty kosztów wojennych, a w 1635 skutkiem pokoju w Pradze, odstąpił mu ją stanowczo. Elektor poróżnił się potem z cesarzem i w 1631 sprzymierzył się z Gustawem Adolfem, a połączone wojska szwedzkie i saskie walczyły z cesarskiemi dowodzonemi przez Tyllego pod Breitenfeld (1631), potem przez Wallensteina pod Lutzen (1632). Jan Jerzy, nie mogąc zgodzić się z Oxenstiernem, po śmierci Gustawa Adolfa kierującym sprawami w Niemczech, zawarł w Pradze pokój z cesarzem. Skutkiem matactw politycznych tego monarchy, Saxonija, kolejno pustoszona była w ciągu 30 letniej wojny, przez cesarskich i przez Szwedów, a na pokoju westfalskim zyskała tylko zapewnienie sobie korzyści odniesionych skutkiem pokoju w Pradze. Rzec można, że ów pokój pragski stanowi epokę szczytu potęgi saskiego elektoratu w Niemczech, odtąd bowiem nie wzrósł on w posiadłości, a elektorat brandeburgski zajął drugie po cesarstwie miejsce, w składzie ciała germańskiego. Po Janie Jerzym I, nastąpili Jan Jerzy II (1656—1680), Jan Jerzy III (1680—1691) i Jan Jerzy IV (1691—1694), których rządy nie odznaczały się żadnym ważnym wypadkiem. Brat i następca Jana Jerzego IV, August (Fryderyk) zwany Mocnym (1694—1739), przyjęciem wiary katolickiej w r. 1697, nie wywołał żadnej ważnej zmiany w wewnętrznem urządzeniu elektoratu; lecz w skutek wyboru na króla polskiego, pod imieniem Augusta II, Saxonija został uwikłana w wojnę północną, którą zgodnie z Rossyją i Da-niją prowadził z królem szwedzkim Karolem XII, przez którego stracił polską koronę, oddaną przez tegoż Karola XII Stanisławowi Leszczyńskiemu, a nadto Saxonija wydać musiała ogromne summy. Klęska Karola XII pod Półtawą, przywróciła Augustowi tron polski; ale ciężar nowej wojny prowadzonej wtedy ze Szwecyją całkiem spadł na Saxoniją, a ani Saxonija ani Polska żadnej z zawartego późme.i pokoju nie odniosły korzyści. August lubił wprawdzie okazałość i hojność i przyczynił się przeto wielce do upiększenia stolicy kraju swojego, lecz aby temu zadosyć uczynić, pozaciągał ogromne długi, w skutku czego rozmaite części dziedziny swojej odstąpić musiał sąsiednim monarchom, z tytułu hypotecznej rękojmi. Po nim nastąpił (1733—1763) syn jego elektor Fryderyk August, jako król polski zwany Augustem III. W wojnie o na-