page0156

\

152.

dza z poglądem Wernera na powolne i spokojne wymywanie gór przez wodę. Wystąpienie Saussure’a oraz w Niemczech Voigte’a dało początek sporom zaciętym neptunistów i plutonistów co do przyczyn orogenicznych ^ł).

W tymże czasie geolog szkocki Hutton (1758) zauważył, że zarówno skały uwarstwione, jak i nieuwarstwione posiadają żyły wulkaniczne. Hutton przypuszczał w celu wyjaśnienia tego faktu, iż siła wulkaniczna wtłaczała w szczeliny skał masę stopioną, a same szczeliny powstawały pod wpływem sił wulkanicznych. Powstało tedy pytanie, czy bazalt ma początek plu-toniczny, czy też neptuniczny, i dopiero Al. Humboldt oraz Leopold Buch przechylili szalę na korzyść plutonistów. W czasie licznych swych podróży po Włoszech, Francy i i Szwajcaryi Buch przyjrzał się dokładniej działalności wulkanów i wypowiedział sąd, że pokłady wypiętrzone lawy, tufu i konglomeratu, spostrzegane na wulkanach, zawdzięczają swe położenie sile wy-dźwigającej wybuchów wulkanicznych, skąd znów nie daleko do wniosku, że przy wypiętrzaniu gór były czynne tylko wulkaniczne siły, wobec czego gdzie nie widać na powierzchni skał litych, tam znajdują się masy wybuchowe pod powierzchnią, gdyż nie zdołały się przedrzeć na wierzch.

Poulett Scrope i Lyell w Anglii, a także Fryd. Hoffmann w Niemczech wykazali atoli, że stożki wulkaniczne powstają z wycieków lawy i przez nasyp materyałów luźnych pod kątem spadku naturalnego. Dalej jeszcze posunął się Elie de Beau-mont²), który starał się wytknąć dla całej kuli ziemskiej kierunek gór, wskazać ich wiek, wykazać ich prawidłowość w powstawaniu⁸). Jego zdaniem wypiętrzanie się gór następowało za jednym zamachem, pod wpływem jednego wstrząśnienia lub przesunięcia się masy w skorupie ziemskiej. Jednak w latach

*) Por. A. de Lapparent: Traitó de geologie j. w. t. III, str. 1929 nastp. Thom. C. Chamberlin and Sal sbury: Geology. London 1901, str. 517 nastp.

*) Elie de Bcaumont: Recherches sur ąueląuesunes des róvolutions de la surface du Globe. Paris 1829; tegoż: Notices sur les systemes des Montagnes. 1852.

*) Szczegóły zaczerpnięte z książki prof. Dra Melch. Neumayr’a: Dzieje ziemi. Wyd. prof. J. Morozewicz. Warszawa 1906, str. 22—32. Por. nadto: M. P. Rudzki: Fizyka ziemi. W Krakowie 1909, str. 210—218.

http://rcin.org.pl