page0160

156

szczegóły tektoniki Alp, Karpat, Tatr i Wogezów, a z ich badań okazuje się, iż zdarzały się liczne nasunięcia leżących fałd, czyli t. zw. płaszczowin w kierunku północnym na formacye dawniejsze skorupy ziemskiej tak, że całe Alpy wschodnie zdają się być szeregiem płaszczowin przesuniętych ku północy w myśl poglądów Suessa, który w fałdach alpejskich widzi kawałek skorupy ziemskie], sfalowany ku północy. To samo zjawisko zauważono w Pirenejach, w Uralu, Himalajach, na Atlasie i w południowych Appalachach.

Z przedstawienia hypotez powyższych to jedno wynika, że tworzenia gór nie można przypisać wyłącznie jednemu czynnikowi, oraz że hypoteza, poczytująca kontrakcyę skorupy ziemskiej za główną przyczynę orogeniczną, tłomaczy względnie największą ilość faktów, tyczących się tektoniki gór, w sposób zadowalający.

ROZDZIAŁ V.

Czynniki, kształtujące powierzchnię ziemi.

§ 26. Wulkanizm.

Góry, utworzone przez działanie wulkaniczne, mają najczęściej kształt stożka, na którego szczycie lub na stokach znajduje się otwór, zwany kraterem, przez który wydobywa się na zewnątrz masa płynna, zwana lawą. Obecnie istnieje na kuli ziemskiej około 300 wulkanów czynnych, nieczynnych zaś, które jednak w czasach historycznych wybuchały, naliczono 400—500, a zupełnie wygasłych przeszło kilka tysięcy. Nie wszystkie wulkany wyrzucają taką samą lawę; w niektórych bowiem lawach przeważają utwory bazaltowe, w innych trachitowe, a wulkany Hekla i Krafta na Islandyi wyrzucają na przemian to trachity, to bazalty; masy bazaltowe są wuęcej rozlewne, a trachitowe, jako gęściejsze, tworzą masy bardziej skupione.

Co do sposobu powstawania gór wulkanicznych, zjawiły się w ciągu wieków dwie teorye: »nasvpowa« i »w^Typiętrzenia«. Zwolennicy hypotezy pierwszej wskazują na tę okoliczność, iż w czasie wybuchu wulkany wyrzucają nie tylko lawę ognisto-ciekłą, lecz także utwory stałe, tj. tufy i popioły, gromadzące

http://rcin.org.pl