page0177

173

zostają jako zwalisko nieforemne po stopieniu się czoła lodowca; moreny środkowe (nie zawsze napotykane) składają się albo z szeregu głazów luźnych, albo z wałów potężnych, równoległych do kierunku lodowca; wreszcie morena spodnia, gruntowa składa się z piasku, iłu, większych bryłek kamieni porysowanych i oszlifowanych wskutek ocierania o grunt skalisty.

Oprócz przenoszenia materyałów skalnych ze stoków górskich i oprócz wygładzania podłoża, oszlifowania i zaokrąglania wszystkich wyniosłości napotkanych po drodze w czasie posuwania się lodowca z wyżyn górskich na doliny, przypisują niektórzy (Tyndall i Ramsay) lodowcom nadto pracę erozyjną, czemu atoli przeczą geologowie utrzymując, że rzekomą czynność erozyjną lodowców ograniczyć należy do utworzenia jezior ¹). W każdym razie teren, na którym znajdował się niegdyś lodowiec, jest bardzo charakterystyczny. Raz bowiem okolica jest płaską lub lekko falistą, to znów staje się bardzo nierówną, a pomiędzy wzgórzami bezładnie rozrzuconymi znajdują się zagłębienia, w których mieszczą się jeziora i bagna, tu i ówdzie zaś wystają samotne bloki skalne, tak zwane głazy narzutowe lub błędne (blocs erratiąues)²). Tak przedstawia się między innymi niż Niemiecki po okresie lodowców w epoce dylu-wialnej. Lody ówczesne posuwając się z wyżyn Skandynawii, zabierały ze sobą w morenie gruntowej masy okruchów skał wybuchowych, krystalicznych i osadowych (granit, gnejsy, kwar-cyty itp.), oraz mniej zwięzłe skały osadowe warstw młodszych; brzeg południowy (czoło) tych lodów opierał się o Sudety i Karpaty, jak o tern świadczą żwiry mieszane, złożone w znacznej części z kanciastych okruchów skał karpackich oraz w mniejszej mierze z okruchów skał pochodzenia północnego ³). Jeziora tatrzańskie są dziełem lodowców dyluwialnych; jedne z nich wypełniają zagłębienia kotłowate w skałach, wydrążone przez lodowce, inne zaś powstały w miejscu, gdzie morena utworzyła w dolinie zaporę poprzeczną i zatamowała wodę bieżącą; zresztą i same Tatry były ongi źródłem lodowców.

Dowodu silnego, iż niegdyś w Europie środkowej istniały

¹) Por. Neumayr: dz. w. prz. str. 607 — 612. ^ł) Por. Wal. Łoziński: dz. w. prz. str. 139 nastp. ³) Por. Wal. Łoziński: dz. w. prz. str. 139 nastp.

http://rcin.org.pl