page0245

235

zić sobie wrażenie zdolne istnieć, żyć, wywoływać ruchy, nawet kiedy przestało być postrzegane. Kto nie jest nieprzejednanym idealistą przyjmuje przecie tę niezależność przedmiotów od naszej świadomości; ale odwrotne twierdzenie jest nieprawdą. Nie można wyobrazić sobie świadomości istniejącej bez wrażeń do postrzegania, uwagi bez punktu zastosowania, woli pustej, któraby nic nie chciała, jed-nem słowem działalności duchowej pracującej bez materyi do obrabiania—lub krócej jeszcze: ducha bez materyi. Duch i materya są terminami korela-tywnymi i co do tego zdaje mi się, że Arystoteles bliższym był prawdy, niż współcześni uczeni.

Przekonałem się, że określenie, do jakiegośmy doszli, jest w swej ścisłości i umiarkowaniu jedyne, które pozwala wyróżnić psychologię z najbliższych jej nauk. Wiadomo, że za naszych czasów spostrzeżono, jak wielką jest trudność pociągnięcia takiej granicy. Podawane określenia psychologii mają prawie wszystkie ten błąd, że nie pasują do rzeczy określanej. Brak nam czasu, by przejrzeć je wszystkie, ale zaznaczymy przynajmniej jedno, gdyż rozbiór tej poszczególnej formuły posłuży nam za przygotowanie do ostatniej kwestyi, którą zbadać mamy, do kwestyi związku ducha z ciałem.

Według określenia, do którego zmierzam, psychologia ma być nauką faktów wewnętrznych, podczas gdy inne nauki zajmują się faktami ze-wnętrznemi. Psychologia, mówiono dalej, ma za narzędzie introspekcyę, podczas gdy nauki przy-

http://rcin.org.pl