page0337

329

Rossyja

w Nowogrodzie, Pskowie, w miastach na północy (Solwyczegodzk i Ustiug) * w samej Moskwie przez ucisk ludu od ho jaro w i urzędników wywołane; powstanie kozaków dońskich i włościan, wybuchłe (r. 1670) pod wodzą Steńki Razina (ob. Razin). Za panowania Alexego Michałowicza poddała się państwu Moskiewskiemu Ukraina Małoruska na lewym brzegu rz. Dniepru (ob. Chmielnicki Bohdan). Poprawa ksiąg' liturgicznych (ob. Miron, patryjarcha) była powodem pojawienia się nowych sektarzy religijnych (ob. Iloskolnicy). Za syna jego, Fiedora (ob.) ukończona wojna z Turcyją o Ukrainę (pokój wBak-czyseraju r. 1681); zniesione w r. 1682 Miesi'nicIwo (prawa genealogiczne do urzędów). Fiedor Alexiejewicz, po sześcioletmem panowaniu, umarł bezdzietnie (r. 1682). Z dwóch jego braci, młodszy (dziesięcioletni) Piotr, za sprawą Naryszkinów (krewnych drugiej zony cara Alexego, Natalii) ogłoszony był carem pod opieką matki (r. 1682). Strzelcy, zbuntowani przez Miłosławskich (krewnych pierwszej małżonki Alexego, Maryi, matki Fiedora i Iwana), okrzyknęli carem starszego brata Iwana, pod opieką siostry Zofii. Garówna Zofija (ob.) zawarła z Polską traktat w iecznego pokoju (w Moskwie 1686 r.), którym król polski Jan III zrzekł się wszystkich miast i ziem, odstąpionych Rossyi na czas ograniczony And mszo wskim i innemi traktatami; za jej regencyi, dwukrotne wyprawy do Krymu, nie odniosły pomyślnego skutku. Zofija rządziła państwem przez lat siedm. W roku 1689 Piotr usunął carównę od rządów, zamknął ją w monasterze (obwinioną w sprawie zamachu na życie jego (ob. Sza-kłowiły) i sam panować zaczął; starszy brat jego Iwan zachował tytuł cara, lecz się do rządów nie mieszał (umarł w r. 1696). Piotr I, pierwszy cesarz rossyjski, dla swych czynów Wielkim nazwany, rozpoczął nową zupełnie w dziejach Rossyi epokę. Poskromił bunty Strzelców (ob. Strzelcy w Rossy i)-, wojny ze Szwecyją ukończył pokojem w Nystadt (ob. Yysfadt), na mocy którego w posiadanie Rossyi dostały się Inllanty czyli Liflandyja, Estlandyja, In-gryja, część Karelii i Finlandyi (r. 1721). Po niepomyślnej wyprawie uad rz. Prut, miasto warowne- Azów zwrócone Turcyi; od Persyi otrzymane Gilan, Ma-zanderan i Asterabad. Piotr I utworzył nowe wojsko regularne (po zniesieniu Strzelców) i flotę; dawną dumę (radę) bojarską zamienił na senat, dawne pry-hazy na kollegija; podzielił państwo na 12 gubernij, z których każda dzieliła się na prowincyje (tych liczyło się 39); w r. 1703 założył nad Newą miasto Petersburg, dokąd w dziesięć lat potem przeniósł z Moskwy stolicę państwa; zamiast patryjarchatu ustanowił Synod (r 1721); zaprowadził nowy porządek służbowy, utworzył biurokracyją; był prawdziwie wielkim i samowładnym monarchą; w roku 1721 przyjął ofiarowany mu od senatu tytuł cesarza. Umarł w r. 1725 (ob. Piotr /, cesarz rossyjski). Po nim, za staraniem księcia Mę-żykowa, wstąpiła na tron owdowiała Katarzyna 1 (ob.). Córkę swą Annę wydała za księcia Holsztyńskiego i popierała jego prawa do Szlezwigu; otworzyła akademiję nauk w Petersburgu, założoną jeszcze w r. 1724 przez Piotra I. Następcą po sobie wyznaczyła wnuka sw^rego Piotra, syna carewicza Alexego (zmarłego w r. 1718). Umarła po dwuletniem panowaniu (w r. 1727). Piotr II (ob.) objął tron w bardzo młodym wieku; powodował się radami najprzód Me-żykowa, następnie Dołhorukich; przeniósł napo wrót stolicę do Moskwy, wznowił tytuł hetmana małoruskiego (za Piotra I zamiast hetmaństwa było kollegi-jum maloruskie) bez dawnych wszakże praw i przywilejów; panował niespełna trzy lata (r. 1730;. Panowanie cesarzowej Anny Iwanówny (ob.), owdowiałej księżnej Kurlandzkiej, drugiej córki cara Iwana Alexiejewicza (r. 1730 —1740) odznacza się (w ostatnich sześciu latach) samowładztwem jej ulubień-