page0353

349

gicznie możnaby nazwać oddźwięk metalu czuciem, ale będzie to zawsze nazwa niewłaściwa.

W daleko większym stopniu istnieje niemożliwość tłóma-czenia objawów czysto umysłowych, jak: pojęcia, sądy, syllo-gizmy i akty woli, jedynie spotęgowaną czynnością ośrodków, zwanych przez p. prof. Cybulskiego: psychicznymi. Ośrodek nerwowy, choćby był najbardziej spotęgowany, nie przestanie •być rozciągłą cząstką materyi; że zaś każda istota działa według swej natury, więc materyalny ośrodek tylko materyalny wydać może skutek, podczas gdy pojęcie, myśl wogóle, niema w sobie nic materyalnego. Wprawdzie póki dusza w czasie ziemskiej pielgrzymki związana jest z ciałem w jedną snbstan-cyę, musi się posługiwać ciałem, by przyjść do poznania świata, ale obraz wytworzony w wyobraźni przez działanie przedmiotów zewnętrznych na zmysły, wprzód musi być odcieleśniony niejako, odzmysłowiony, nim się stanie przedmiotem, który duch poznaje, gdyż duch nawet materyalne rzeczy niezmysło-wym tylko sposobem poznawać może. Stąd to jedynie duch tworzyć może pojęcia ogólne i abstrakcyjne, którym, jako takim, w świecie zewnętrznym nie odpowiada żadna rzeczywistość. Obok bowiem pojęć tego człowieka, tego drzewa itd., istnieją w nas tysiące pojęć oderwanych, któremi się w życiu coclziennem posługujemy, jak cnota, piękność, dobroć itd., a które żadną miarą powstać nie mogły jedynie przez działanie naszych zmysłów, z tej racyi, że nikt nie widział i widzieć nie będzie cielesnem okiem piękności, jako rzeczy, jako sub-stancyi.

Skoro zaś nietylko ogólne i abstrakcyjne, ale jak to wykazaliśmy, nawet konkretne pojęcia nie mogą być wyrobem materyalnych ośrodków mózgu, to tem mniej sądy i syllo-gizmy. Gdyby bowiem ośrodek nerwowy chciał tworzyć sąd czy twierdzący, czy przeczący, musiałby posiadać pojęcia ogólne podmiotu i orzeczenia, musiałby patrzeć i widzieć rna-teryalnym sposobem, jaki zachodzi stosunek między temi pojęciami, by módz przyznać podmiotowi orzeczenie lub odmówić

http://rcin.org.pl