page0553

54$

Skorupiaki

i mchami nóg', a mianowicie posuwając się w innych kierunkach, niemi się głównie kierują; chodząc po lądzie lub po dme wody, czyto naprzód, czyto w tył, czyli też na boki, mogą się dowolnie i swobodnie w różnych kierunkach posuwać; niektóre z większych gatunków dość szybko chodzą. Zwierzęta tej gromady żyją po większej części w wodach, gatunki lądowe udają się także często do wody, lub też przebywają w miejscach wilgotnych; jedne prowadzą żywot swobodny, inne pasożytne, przyczepiają się do zwierząt wodnych, a mianowicie do ryb; z pierwszych znaczna większość żyje w wouach morskich, częstokroć w znacznych głębinach. Rozmieszczone są na całej kuli ziemskiej, niektóre rodziny są kosmopolityczne, znajdują się jednak przywiązane do pewnych mórz lub klimatów. Prócz wielkiego skupienia Trilobitów, zaginionego zupełnie dla obecnej fauny, a nader ważnego dla geologów, do oznaczania wieku pewnych dawnych okresów geologicznych, znaleziono i opisano kilkadziesiąt gatunków właściwych skorupiaków, należących do rodzin obecnie istniejących; Desmareaf znał ich 34, odszukanych w różnych formacyjach, z tych jedne zachowane są całkowicie z własną skorupą, innych są tylko odciski lub wewnętrzne odlewy; wszystkieznn jdująsię w późniejszych formacyjach od Trilobitów. Skorupiaki sa użyteczne z wielu względów; duże tak morskie jako i rzeczne gatunki są powiększej części jadalne, a drobne stanowią w znacznej części obfitą żywność dla ryb, ptaków lub innych użytecznych istot; wyjadając prócz tego zdechłe różne zwierzęta w wodach, oczyszczają je, nie dopuszczając szerzenia się zgnilizny. Dawni naturaliści mieścili skorupiaki między rybami i mięczakami; Lin-neusz w^rcielił je tak samo jak pająki do owadów w trzech następujących rodzajach: Raki Cancer podzielone na długo i krótko ogonowe, stonogi Oniscus i Cyklopy Monoculus, umieściwszy je w raz z pbjąkami w oddziale bezskrzy-dłych Brisson powrócił do pojęcia dawnych, odłączywszy krocionogi i pająki; Fabricius przeniósł je znów do owadów, ustanowiwszy rzed 4 pod nazwą Agonata. Latreille podzielił je na trzy rzędy: Crustacea Entomoslraea i Myria-poda. Cuvier pierwiastkowo postavVił jena czele owadów, a następnie podniósł do znaczenia gromady. Lamarck w dziele: Systeme des anhnaux sans Tertebres, dzieli je na dwa rzędy: Pediocles o oczach podstawkowych i Ses-sioctes o oczach stałych. Następnie Latreille, Leach i inni liczne wprowadzali limany i ulepszeuia w klassyfikacyi tej gromady. Milne Edwards w dziele klassycznem pod tytułem: Histotre natbrette des Crustaces, w r. 1834 druko-waneii, oparł klassyfikacyję na następujących zasadach: modyfikacyjach przyrządu pokarmowego, przyrządu oddechowego, organów ruchu i stopnia wykształcenia w chwili wylęgania. Skorupiaki nie przedstawiające jeszcze rozdziału czynności między organami żucia i ruchów, stanowią rzed xyphosura, wyróżniający się jeszcze wielą innemi szczegółami. Miedzy skorupiakami, ma-jącemi odrębne i właściwe części gęby, jedne są ssącemi, to jest mającemi części gęby ułożone w smoczek zdolny tylko do wsysania ciekłych pokarmów, drugie o szczekach przeznaczonych do przecinania i żucia pokarmów stałych. Pierwszą nieliczną legiję skorupiaków ssących {Crustacea suctoria), złożoną wyłącznie prawie z pasożytnych, dzieli na trzy rzędy: Araneifonnes, o jnogach długich, chodowych; S/pkonostuma o członkach stawowatych, wyraźnych, lecz niechodowych; i Lerneinae o członkach szczątkowych lub tak przekształconych iż sic z trudnością rozeznać dają. Wielki dział skorupiaków szczękowych składa się z żywiołów więcej różnorodnych,, przedstawiając rozmaite wspólności z niektóremi z poprzednich; idą tu najprzód skorupiaki szczękowe bezdy-chawkowe, Entomostraca, nie majace dychawek właściwych, o nogach prątko—

BNCYKr.OPEDYJA TOM XXIII.    35