page0966

958    Sardynija — Sardyńskie królestwo

za Sycyliję, którą tenże posiadał na mocy traktatu Utrechtskiego. Odtąd wraz z Piemontem i Sabaudyją weszła w skład monarchii Sardyńskiej, gdzie mimo nazwy ogólnej, Piemont główną stał się prowineyją. Porównaj: Petit-Radel’a

Notices sur les Nuragkes de la Sardaigne (Paryż, r. 1826), Hórschelmana Geschichte, Geographie und Statistilr der Insel S. (Berlin, r. 1828),de Vico Historia generał de la isla et regno de Cerdena (dwa tomy, Barcelona, roku 1839), hrabiego Alberta della Marmora La Sardaigne (Paryż, drugie wydanie, roku 1839), Neigebauria Die Insel Sardinien (Lipsk, roku 1853).

Sardynki albo Sardele (Chipea sardina L.), gatunek ryb należący do rodziny śledzia (ob.); odznacza sie od śledzia zwyczajnego mniejszą wielkością ciała (bywa na 4 cale długi), szczęką dolną naprzód przedłużoną z końcem ku górze zagiętym, czołem czarniawem, głową złocistą, oczyma wielkiemi, płetwami małemi, szaremi, grzbietem błękitnawym i bokami srebrzystemu gatunek ten jest bardzo podobny do Pilcharda (Alausa Pilchardus Vil.), przebywającego w morzu Północnem, lecz mniejszy od niego i daje mięso smaczniejsze. Sardynki są ważnym przedmiotem dla mieszkańców brzegów morza Śródziemnego, którzy w połowie ich znajdują utrzymanie dla siebie. Sardynki zwykle solą i w takim stanie dostarczają handlowi, pod nazwą sardeli, często także zalewa ą je najprzedniejszą oliwą i w puszkach blaszanych szczelnie zamkniętych przechowują i to są sardynki właściwe zwane, Sardines de Vliniie.

Sardyńskie królestwo, składało się przed r. 1860 z wyspy Sardynii (ob.'^!, wysepki Capraia i z krajów lądu stałego, jako to: księztw Sahaudyi (ob.), Piemontu wraz z cząstkami Medyjolanu i Montferratu, - hrabstwa Nizza (Nieea), wraz z księztw^em Monaco (pod opieką Sardynii będącóm) i z księztwa Genui (ob.). Całe królestwo zajmowało powierzchni i,373 nul kw., z 5,000,000 mieszkańców, z których 4,400,000 przypadło na ląd stały, 937 mil kw. rozległy. Ten ostatni tworzy dość okrągłą całość, zachodnią stronę Włoch górnych, położoną między 43° 40' — 46° 40' szer. półn. a 23° 30'- 27° 50' dług. wschodniej. Graniczyła ona z Francyją, Szwnjcaryją, królestw em Lombardzko-Weneckiem, Parmą, Modeną, Toskaniją i morzem Śródziemnem. Fizyczna ziem. natura nader rozmaita. Sabaudyja (dziś w cielona do Francyi) stanowi najw^Tyz.„zą krainę Alpejską całej Europy, Piemont skłania sie przeważnie ku wielkiej nizinie Po i wielką okazuje siłę produkcyjną. Genua i Nicea, kraje nadbrzeżne, wzgórzami Apeninu poprzerzynane, otaczają wspaniałą zatoką Genueńską, gdy na zachodniej granicy ciągną się pasma Alp Graijckich, Penniń-skich, Lepontskich, Kottyjskieh i nadmorskich, przez które przechodzą wyborne drogi łączące kraj z obczyzną i wnętrzem; jak np. drogi przez Simplon, mały i duży Bernard, Mont-Genevre, Mont-Cenis, wąwóz Boccheta i t. p. Z rzek, oprocz Rodanu w Sabaudyi, małe tylko strumienie uchodzą do morza Śródziemnego. Główną rzeką jest Po, która związek z morzem Adryjatyckiem utrzymuje, wzmocniona w b. Sardyni rzekami Clusone, Dora-Riparia i Dora-Baltoa, Sesia, Agogna i Tessin (która stanowiła granicę od Lombardyi) z lewego brzegu, zaś z prawego rzekami: Vraita, Maira, Tanaro, Scrivia, Curone i t. d. Z jezior, Genewskie i Lago-Maggiore dotykały Sardynii. Nie brak także kanałów i dróg wodnych, ani w^ród mineralnych różnego rodzaju. Klimat rozmaity; w Sabaudyi podobny do szwajcarskiego, w Piemoncie daleko łagodniejszy, sprzyjający wprawdzie uprawie winogron, ryżu i morwy, ale nawiedzany ostrym powiew em wiatru Tramontano; w Genui i Nicei niemal południowy, dozwalający rosnąć pomarańczy na wolnem powietrzu. Głównemi kraju pro-