tpn 1 22489601

184 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

Cyfry te stwierdzają wszakże dwa doniosłe objawy: 1) Wpływ szerokości i długości geograficznej na temperaturę jest co najmniej 1000 razy słabszy od wpływu wzniesienia nad poziom morza, 2) Zmiany temperatury w kierunku wschodnim dorównują w zimie zmianom w kierunku północnym, czyli wpływy fizyczne masy kontynentalnej dorównują wpływom insolacyi. Objaw pierwszy uzasadnia konieczność stosowania redukcyi temperatury do poziomu morza i warunkuje wybitną indywidualność klimatu górskiego, objaw drugi, znacznie potężniej występujący w szczegółach, stanowi główną podstawę te-rytoryalnego podziału na dziedziny klimatyczne.

§ 3. Zmiany temperatury od W ku E. Wpływ mórz.

Cyfry przeciętne wskazują, że z oddaleniem ku wschodowi (ze wzrostem długości geograficznej wschodniej) obniża się temperatura w zimie, wzrasta w lecie, wzrastają tedy różnice temperatury w ciągu roku (roczna amplituda), słowem, potęguje się kontynentalizm klimatu. Ruch temperatury na co piątym równoleżniku ilustruje niektóre szczegóły.

Zmiana temperatury Zmiana Amplitudy

		na 100 km		ku E.	Ziemie Rosya
Równoleżnik	Miejsca porównania	I	VII	Rok	polskie	europ
		—	+	—	+	H^-
60°N	Dagerort-Petersburg	P31°	0-29°	036“	1-60®	0-60®
		—		—	+	+
55° N	Królewiec-Moskwa	0’55°	0-23°	018®	078®	053®
		-T	+	—	+	+
50° N	Praga-Charków	045°	008®	016®	0-53®	071®
		+	+	+	—■	+
45° N	Bukareszt-Jałta	117°	0-20®	0-51®	0-97®	0 73®

Dla wykazania, jak stosunki, objaśnione temi cyframi, są prze-dewszystkiem tylko terytoryum ziem polskich właściwe, podałem, w ostatnie) kolumnie bieg amplitudy w obrębie Rosyi europejskiej (naturalnie z wyłączeniem ziem polskich). Otóż podczas gdy w kontynentalnej masie rosyjskiej wzrost amplitudy ku wschodowi (z oddaleniem od morza) wszędzie dosyć jednostajnie postępuje, na terytoryum polskiem wzrost amplitudy słabnie gwałtownie od północy ku południowi, a nareszcie na południowej granicy przyjmuje w poważnej mierze tendencyę odwrotną: kontynentalizm klimatu i jego główna cecha, tj. amplituda maleje ku wsohodowi.

Interes ogólny budzą dwie kwestye: potężne zaostrzanie się klimatu ku wschodowi na północnej granicy, a na południowej niezwykle silny wzrost łagodności klimatu w tym samym kierunku.