tpn 1 22480001

188 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

§ 5. Wpływ Karpat.

W rozmieszczeniu temperatury wzdłuż południków występuje daleko więcej różnorodności praw i typów, aniżeli w rozmieszczeniu wzdłuż równoleżników. Ujawnia się tu rzeźba powierzchni ziem polskich, doznająca nieznacznych zmian w kierunku równoleżnikowym, a bogata w pochodzie południkowym. Ruch temperatury na południku 20-tym budzi szczególny interes, bo ilustruje wpływ Karpat. W styczniu obniża się temperatura ku N o 010° co 100 km, 3 razy wolniej, niż przeciętnie na obszarze Polski. Sprawia to niewątpliwie wpływ Bałtyku, który łagodzi mroźność zimy i nie dopuszcza do wykształcenia się niższych temperatur zimy z rosnącą szerokością geograliczną. Wszakże i Karpaty nie są pozbawione wpływu, ale wywierają go w kierunku wprost przeciwnym temu, który się im przypisywać zwykło. Mówi się o wale Karpat, który zasłania niziny węgierskie od inwazyi wiatrów północnych, a całą Polskę na pastwę tych wiatrów oddaje. Tak jednak nie jest, a raczej skutki tego wpływu są inne, niż głosi opinia. Dla ilustracyi tych stosunków prócz krańcowych stacyi: Królewca nad Bałtykiem i Jaszberenyi nad Tarną w wielkiej nizinie Węgierskiej, biorę stacyę Kraków. Porównanie tych stacyi wykazuje następujące związki klimatyczne.

Spadek temper, co 100 km ku N Jaszbezenyi-Kraków Kraków-Królewiec

I.	o-oo°	011°
VII.	2-00¹»	0-48⁹
Rok.	P20°	0'40°

Z uwzględnienia średnich zmian temperatury z szerokością geograficzną na ziemiach polskich wynika, że północne stoki Karpat są w zimie o blisko ¹/₂° cieplejsze, niż nizina Węgierska, a o 2¹/_a° w le-cie zimniejsze. Wpływ pory letniej, rozstrzygającej o charakterze kultur rolnych, zwykliśmy — jak się pokazuje zupełnie niesłusznie — uogólniać. -Test wprawdzie niż W^ręgierski w lecie cieplejszy, ale też i w zimie zimniejszy od północnego Podkarpacia; w sumie ma niż Węgierski klimat bezporównania hardziej kontynentalny, niż to odpowiada odległości jego od oceanu, a w tern leży też główna przyczyna formacyi stepów węgierskich, których źródłem jest karpacki łuk osłonny.

Na północ od stoków Karpat aż do Bałtyku są zmiany temperatury w zimie ogromnie nieznaczne (trzy razy mniejsze od przeciętnych na ziemiach polskich), w lecie są ledwie wyższe od normalnych; amplituda roczna maleje na przestrzeni Kraków-Królewiec o 0 40° na