tpn 1 22488101

264 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

a rozwój rzeki w stosunku do linii najkrótszej (powietrznej) (według^-

rzeczywista długość — prosta linia\ ,, _ ,

wzoru: rozwój = 100 X -^L-?—. ---- dlaOdry

^J prosta linia ) ^J

77 9, Wisły 103^-4, Pregoły, 161^-7, Niemna 1010%. Rozwój rzeki jest zawsze znaczniejszy od rozwoju doliny w stosunku do prostej i koryta w stosunku do doliny; liczby stosunkowe otrzymuje się w sposób analogiczny jak dla rozwoju rzeki; wynoszą one dla Odry względnie 77^-9%, 50 2% i 18^-4%. Żadna z tych liczb nie jest stałą, lecz. ulega ciągłym zmianom: mianowicie długość rzek nie jest stałą: źródlane obszary zdobywają lub tracą w walce o działy wodne (§ 20) teren i przedłużają lub ukrócają tym sposobem długość rzeki. Przez wyniesienie materyału z lądu do morza i przez wybudowanie delty, ujścia rzek wysuwają się czem więcej w morze. Ostatecznie umyślnie się skraca bieg rzeki przez regulacye, czasami znacznie, przecinając szyje wężownic. Tak np. skrócono bieg Odry między górą św. Anny i Hohensaathen o 187 km, bieg Noteci o 23^-2 km. Też bieg Wisły powyżej Krakowa zostanie skrócony przekopami o 9^-4 km (tj. 19%).

§ 29. Podział biegu rzek polskich. Cały bieg rzek polskich bałtyckich podzielić można według morfologii dorzecza i według odpływu wód na cztery części: najwyższą górską, górną w podgórzu, nizinną na przestrzeni dolin dyluwialnych i przełomową przez pojezierze bałtyckie. Biegu górskiego i górnego brakuje rzekom krótkim wypływającym dopiero na niżu. Tu należą Niemen i Pregoła, a dalej dolne i średnie dopływy Wisły i Odry. Odra zaś, która wprost z gór wypływa w niziny, niema biegu podgórskiego.

§ 30. Biegi górskie i przełomowe. Biegi górskie i przełomowe odznaczają się przedewszystkiem górskim krajobrazem: stoki dolinne są mniej lub więcej strome, dna wąskie, nie wiele szersze od koryta rzeki, a grzbiety dzielące rzeki wznoszą się do znacznych stosunkowa wysokości. Kształt koryta jest znamienny; ma ostro zarysowane brzegi i stosunkowo znaczną głębokość przy niewielkiej szerokości K W biegu górskim znaczna chyżość wody jest spowodowana wielkim spadkiem (u Wisły górskiej [przeciętnie 15^-8°/_C0] dochodzi do 60^-8°/₀₀)- Także w przełomowych częściach rzek chyżość wody z powodu zwiększonej głębokości się wzmaga (według wzoru v² = c. R. I., gdzie v oznacza chyżość, R głębokość hydrauliczną, a I spadek). Bystry spadek rzeki

¹ Przekroje Wisły: Głębokość Szerokość Gł.:Szer. Powierzchmaprzekroju

1) górskiej (Czarna woda):	2 —4 m	15-18 m	1:5	45 m²
2) górnej (Niepołomice): 3) średniej (powyżej	3—4 m	150 m	1:50	500 m²
ujścia Narwi):	1 -1-2 m	600—760 in	1:600	8( 0 rn²
4) dolnej (Kurzebrack):	3—4 m	420 (reg 375) m	1:120	1300 m²