tpn 1 22481801

300 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

tylko o 10 m. utworzyłoby mnóstwo nowych cieśnin, zalewów, półwyspów i wysp.

Wybrzeże pomorskie odznacza się wielką jednostajnością Linię brzegową tworzą tutaj typowe wydmy piaszczyste. Poza niemi ciągnie się smuga bagien, torfowisk i jeziór przybrzeżnych, którą leniwie przepływają rzeki równoległym do wybrzeża biegiem, szukając ujścia. Dopiero poza tern podłuźnem zagłębieniem podnosi się dylu-wialne pojezierze pomorskie.

Od pięknie półkolistej zatoki gdańskiej poczyna się nowy typ wybrzeża — pruski. Pierwszym objawem nowego typu jest wysoki i piaszczysty, przeszło 30 km długi półwysep Hela. Jest on właściwie niezupełną mierzeją, leżąca za nim zatoka pucka nawpół zamkniętym zalewem. Poza pięknem krajobrazowo wybrzeżem zachodniem zatoki gdańskiej i niskim, piaszczystym brzegiem delty wiślanej zaczyna się druga wielka mierzeja — Świeża. Jest to wąska i lekko wygięta, z górą 50 km długa smuga żółtawo-białych wydm piaszczystych, za którą rozlewa się aż po krawędź pojezierza pruskiego obszerny zalew Świeży. Zewnętrzny brzeg mierzei fale i prądy doskonale wygładziły, wewnętrzny przebiega nieregularnie wskutek osadów rzek i wiatru, który ustawicznie zasypuje piaskiem i tak już bardzo płytki zalew. Mierzeja Świeża, w czasach historycznych przez fale morskie często przeryw^rana, ma obecnie przerwę koło Piławy.

Zalew Świeży oddziela od następnego, kurońskiego, półwysep sambijski, którego stromo przez fale ociosane wybrzeża składają się z kredy, trzeciorzędu i dyluwium i słyną z obfitości bursztynu. Zalewa kuroński. niemal dwa razy większy od Świeżego, jest tak samo płytki i do żeglugi nieprzydatny; osady deltowe Niemna i piasek mierzei, niesiony wiatrem, coraz bardziej go wypełniają. Mierzeja kurońska, do 100 km długa i stosunkowo bardzo wąska, składa się z ogromnych wydm piaszczystych, których niebezpieczne wędrówki w ostatnich czasach usiłują wstrzymać przez zalesianie. Zalewy Świeży i Kuroński powstały przez zamknięcie pierwotnych zatok tutejszych mierzejami, usypanemi przez fale i prądy przybrzeżne Bałtyku.

Wybrzeża Żmudzi i Kurlandyi okazują wiele analogii do wybrzeży pomorskich i pruskich. Wały przybrzeżne i wydmy piaszczyste ciągną się tutaj wzdłuż wybrzeża, zasłaniając pas torfowisk i jeziór przybrzeżnych i zmuszając rzeki do przesuwania swych ujść. Podobnie przedstawiają się wybrzeża zatoki Rygskiej. Na północnem w^rszakże jej wybrzeżu, które stanowią porozrywane wapienne brzegi Estonii i skalistej wyspy Orylii, zmienia się typ brzegu. Znaczne rozczłonkowanie cechuje także wybrzeża wyspy Dago i Estonii wzdłuż Moonsundu i południowego brzegu zatoki fińskiej. Od zatoki Narwy