tpn 1 22484101

520 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

§ 19. Rozbiór powyższy uwydatnił w całej pełni niejednolitość materyałów wojskowo-statystycznych dla Królestwa Polskiego, ujawniającą się w niejednakowym według powiatów odsetku pomiarów, dokonanych nad młodzieżą popisową, a także nastręczył wątpliwości o wiarogodności wielu liczb. I dlatego z zastrzeżeniami możliwemi podajemy mapę N VIII, która ma przedstawiać wzrost średni według powiatów. Starczy porównać tę mapę z taką samą mapą, opracowaną przez A. Zakrzewskiego, ażeby pomiędzy niemi dostrzedz różnice poważne — dowód najlepszy wielkiej rozbieżności materyałów źródłowych. Mapa niniejsza jest wykreślona na podstawie liczb dla wzrostu, znalezionych drogą interpolacyjną, jako zachowujących się nieco stateczniej niż pospolite wielkości średnie ¹. Winniśmy przecież słów parę dodać o sposobie jej wykreślenia. Za podstawę wzięto materyał statystyczny, dotyczący 1. 1890—1898, oraz r. 1875 (u Sni-girewa), gdyż liczba pomierzonych w stosunku do ogółu rekrutów jest tu największą; uwzględnienie poborów 1874—1889, jako zadawalających się pomiarami nad znacznie mniejszą procentowo liczbą popisowych, wpłynęłoby raczej ujemnie. Jednak dla niektórych powiatów wciągnięto w rachubę i wyniki poboru r. 1874—1889, a mianowicie: 1) ilekroć były powody powątpiewania o wiarogodności materyałów z okresu 1. 1890    1898, bądź dlatego, że liczby średnie dla

tego okresu zbyt rażąco odskakiwały od liczb dotyczących 1. 1874— 1889 (Radom, Słupce, Brzeziny, Nowo-Radomsk, Gostyń, Szczuczyn, Łuków); 2) kiedy odsetek pomierzonych był względnie niski, a jednocześnie bliski do takiego odsetka w okresie 1874 - 1889 (cała gub. płocka, suwalska, lubelska i prawie cała łomżyńska; pow. Wieluń, Sieradz, Będzin, Łask, Konstantynów, Włodawa, Radzyń), W tym wypadku obliczano wielkość średnią ze wszystkich materyałów. Pozostaje jedynie wyprowadzenie wniosków z tej mapy, — wniosków, które z powodu powątpiewania o wielu liczbach wyprowadzonych, muszą być niezmiernie powściągliwe.

1. Pierwotna ludność Królestwa Polskiego odznaczała się względnie niewysokim wzrostem w okresie lat 21, tak samo jak i Galicya zachodnia i środkowa. Dotyczy to niewątpliwie i Mazurów pruskich: z powodu opóźniającego się rozwoju fizycznego wystąpiono r. 1863 nawet z wnioskiem, ażeby nieco podnieść wiek poboru z powiatu szczytnieńskiego (dr. A. Zweck: »Die Masuren« 1900, str. 190).

1

Wogóle powyżej przytoczone pospolite średnie podają właściwie zbyt niską wartość dla W. S., gdy ż w materyalach statystycznych sprowadzono popisowych w obrębie danej rubryki werszkowej do poziomu całego werszka; należałoby te wszystkie średnie powiększyć w przybliżeniu o połowę przedziału rubrykowego, tj. o 222 mm.