tpn 1 22482301

602 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

b) Królestwo Polskie.

Źródła, por. § 26 b, a także: Tschaussow M. D. »Beitrage zur Kenntniss d. polnischen Schadels« (»Anat. Anzeiger# 1898, t. XIV, Nr. 24), oraz »Ueber d. Verknócherung d. N&hte nebst Bemerkungen ii. Kapazitat u. Form d. polnischen Schadels« (»Ergebnisse d. Anatomie und Entwickelungsgeschichte« Fr. Merkela i H. Bonneta, 1899, t. IX, str. 516); Dr. Wł. Olechnowicz »Crania polonica« (»Mater. arch. antr. i etnogr. III), nieliczne dane u I. I. Pantiuchowa »Ahtpo-nojiornsecKia naóaio^eHia Ha KaBKaai* (3an. KaBK. Ot,t I'eorp. Gon; 1893); E. Loth »Przyczynek do kraniologii polskiej# (Mat. antr. arch. i etnogr. XI). A. We i sbach »Beitrage zur Kenntniss d. Schadelforinen osterr. Vólker« (»Mediz Jahrb.a 1864).

§ 56. Badania nad kształtami czaszki i głowy w Królestwie Boiskiem, w porównaniu z poszukiwaniami galicyjskiemi, wyróżniają się swoją dokładnością, ale objęły zaledwie parę miejscowości. Istnieją nie tylko całe powiaty, ale nawet gubernie, co do których zbywa na materyale jakimkolwiek. I dlatego nie wyciągamy wielkości średnich dla całego Królestwa: w Galicyi, wobec tego, że niemal dla wszystkich powiatów istnieją spostrzeżenia, drogą redukcyi na powiaty dadzą się wyprowadzić liczby średnie dla całego obszaru polskiego Galicyi, pozwalając przypuszczać, że odpowiadają istotnym wielkościom średnim. Takie liczby, wyprowadzone dla Królestwa Polskiego na podstawie materyałów istniejących, byłyby urojeniem zupełnem: są one średniemi jedynie dla Mazowsza, Powiśla lubelskiego i Opatowskiego. Taki średni Wg, obliczony dla 1051 mężczyzn zbadanych, wynosi 8P8, dla 811 kobiet 819, a więc tyle lub mniej niż wynosi w najmniej krótkogłowych powiatach Galicyi zachodniej: w mieleckim i ropczyckim. Pantiuchow wśród żołnierzy Polaków służących na Kaukazie (L = 10) znalazł wyjątkowo 844. Prócz pomiarów nad żyjącymi, istnieją pomiary nad czaszkami współczesnemu jedna serya dotyczy czaszek, znajdujących się w gabinecie anatomicznym przy uniwersytecie warszawskim, a pochodzących przeważnie z pośród warstw pracujących Warszawy, zwłaszcza wyrobników (wynik pomiarów tutaj po raz pierwszy ogłoszono); druga — czaszek Polaków, znajdujących się w muzeum antropologicznem w Moskwie (Elkind), czaszki pochodzą od osób przeważnie urodzonych w gub. warszawskiej, a także lubelskiej i siedleckiej. Wyniki tych badań zestawiamy z wynikami poszukiwań dra Wł. Olechnowicza, o ile te dotyczą czaszek wieku XIX, oraz dra E. Lotha w okolicy Warszawy¹:

1

Prof. M. D. Czausow znalazł dla 150 czaszek męskich Wg == 816, dla 80 kobiecych 79 45. Zdaje się, korzystał z pomiarów nad czaszkami gabinetu anatomicznego, które przytoczyliśmy w tekście, po wyrugowaniu małoletnich oraz paru osób, pochodzących nie z Królestwa Polskiego (wysokość czaszki obliczono tylko dla 97 mężczyzn).