scandjvutmp8801

129

Człowiek tez stworzony został razem niezawisłym i rozumnym; jedno nie mogło się obejść bez drugiego, bo jakżeby mógł sądzić? Dobre i złe musiało koniecznie być jego udziałem: jest to skutek jego przywileju, który go wywyższa nad zwierzęta, owe niewolniki tern bardziej mechaniczne im mniej są rozumne.

A zatem im rozumniejszy będzie człowiek, tem ujrzy się wolniejszym w państwie dobrego I złego; najwyżej oświecone ludy, obok najświetniejszych cnót, okazują najszkaradniejsze występki jak gdyby tego wymagała nieodzowna równowaga : rzeczą jest tćj samej mocy duszy posuwać się do najprzeciwniejszycli ostateczności, chociaż ich zasługi i nagrody muszą być koniecznie bardzo od siebie różne. W miarę jak czerpamy w źródle prawdy, wydobywamy z niego tyleż możności błędu , a nauka dobrego i złego powiększa się i swe mi niezmiernemi konarami okrywa powierzchnią ziemi.

Aby więc człowiek wyszedł z pierw otnej niewiadomości, czyli ze zwierzęcego stanu, wypadało mu koniecznie kosztować owoców z drzewa wiadomości dobrego i złego w swem życiu. Slając się skłonnym do występku, nabywał razem sposobności do cnoty. W rzeczy samćj, jesteśmy cnotliwi nie stąd tylko, że czynimy dobrze, ale i stąd, że się opieramy skłonności do złego, że chcemy własnym kosztem uczynić dobrze, że się poświęcamy przez rozum, czego żadne zwierzę uczynić nie jest zdolne. Może też wymagał rząd stworzeń ścisłego dopełnienia niektórych szczególnych względem nich niesprawiedliwości, a to dla ogólnego dobra, może obo-wiązany został człowiek do wykonywania tych strasznych powinności , gdyż w^r istocie jest on ciemiężcą największym zwierząt. Lecz żeby dopełnione zostały w zupełności wszystkie powinności rozumu, państwo złego równie musi być ograniczone jak państwo dobrego: kiedy bowiem zwierzęta, dla swej głupoty, nie mogły mićć udziału w tćj zdolności, wypadało więc powierzyć ją człowiekowi, najroztropniejszemu stworzeniu; tak więc mądry rozum z większćm umiarkowaniem i większą powściągliwością używać powinien strasznej władzy czynienia źle, gdyż zdaje się , że jemu tylko samemu nadana ona została wraz z możnością poznawania przyczyny.

Ze człowiek stworzony został do towarzystwa, dowodzą także różue talenta, którerai natura udarowała pojedyncze osoby. Żadna

Virę/. Bis. Nat. Tom II.    ¹ *