0319

Dzielenie Europy: Mołotow, Ribbentrop i kwestia żydowska Stalina 299

Kaganowicza „Izraelitą”. Bawiły go jednak również dowcipy o Ormianach i Niemcach i podzielał rosyjską nienawiść do Polaków: aż do lat czterdziestych Stalin był zarówno antysemitą, jak i polonofobem.

Odnosił się do Żydów podejrzliwie, ponieważ nie mieli własnej ojczyzny i dlatego było w nich coś „mistycznego, nieuchwytnego, nieziemskiego”. Ale Kaganowicz utrzymywał, że poglądy Stalina w tej dziedzinie uformowało żydowskie pochodzenie jego wrogów - Trockiego, Zinowie-wa i Kamieniewa. Z drugiej strony większość kobiet wokół niego i wielu jego najbliższych współpracowników, od Jagody do Mechlisa, było Żydami. Różnica jest oczywista: nienawidził intelektualisty Trockiego, ale nie czuł się skrępowany w obecności szewca Kaganowicza.

Stalin zdawał sobie sprawę, że jego reżim musi się przeciwstawić antysemityzmowi, i nawet wygłosił na ten temat przemówienie: nazwał antysemityzm „kanibalizmem”, kazał traktować jak przestępstwo kryminalne i regularnie krytykował antysemitów. Założył żydowską ojczyznę w Biro-biżaniu na niegościnnym chińskim pograniczu i chełpił się: „Car nie dał Żydom ziemi, ale my to zrobimy”.

Kwestia narodowościowa zawsze zajmowała poczesne miejsce w polityce radzieckiej, choć partia uważała się za internacjonalistyczną. W partii był duży odsetek Żydów, a także Gruzinów, Polaków i Łotyszy, ponieważ te mniejszości podlegały w carskiej Rosji prześladowaniom. Choć w 1937 roku w partii było 5,7 procent Żydów, stanowili większość w rządzie. Sam Lenin (który miał żydowskich przodków) powiedział, że jeśli ludowy komisarz jest Żydem, to jego zastępca musi być Rosjaninem: Stalin przestrzegał tej zasady.¹

Mimo to Stalin był uczulony na żydowskie pochodzenie Kaganowicza. Pewnego razu, przy obiedzie w Kuncewie, Beria próbował zmusić Kaganowicza, aby więcej pił, lecz Stalin powstrzymał go:

-    Daj mu spokój... Żydzi nie umieją pić.

Kiedy indziej Stalin spytał Kaganowicza, dlaczego ma taką kwaśną minę, kiedy opowiada się żydowskie dowcipy:

-    Weź Mikojana: śmiejemy się z Ormian i Mikojan też się śmieje.

-    Widzicie, towarzyszu Stalin, cierpienie ukształtowało żydowski charakter i jesteśmy jak kwiat mimozy. Dotknij go, a natychmiast się zamyka.

1

Trzej pierwsi radzieccy premierzy byli Rosjanami. Po śmierci Lenina Ryków zastąpił go na stanowisku przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych, chociaż Kamieniew, Zyd, przewodniczył zwykle posiedzeniom. W 1930 roku Rykowa zastąpił Mołotow. Stalin jednak nie chciał objąć tej funkcji, zarówno ze względów politycznych, jak i narodowościowych.