0600

Samotny stary człowiek na wakacjach 569

Zatrzymał się w Suchumi, w białej pseudobarokowej rezydencji ze wspaniałym ogrodem, gdzie Mandelsztam obserwował Jeżowa tańczącego ho-paka. W łatach trzydziestych spędzał wakacje w małej willi wybudowanej przez Łakobę w Nowym Afonie; później kazał wznieść obok drugą willę w stylu kubańskim z imponującym widokiem na morze. Nad jeziorem Rica znajdowało się już sanatorium KC, do którego można było dotrzeć szosą biegnącą malowniczym wąwozem wzdłuż strumienia. W 1948 roku Stalin rozkazał wybudować nowy dom obok starego.¹

Stalin miał dostęp do każdej spośród niezliczonych daczy państwowych, ale było tylko pięć wokół Moskwy, kilka na Krymie, w tym dwa pałace cesarskie, trzy w Gruzji właściwej i pięć w Abchazji, z których regularnie korzystał. W co najmniej piętnastu utrzymywano stały personel. A mimo to, pod wieloma względami Stalin pozostał wędrownym, niespokojnym gruzińskim rewolucjonistą z lat młodości. Mając stale pod ręką Poskriebyszo-wa, otrzymując regularnie dostarczane samolotami papiery KC, wzywając wedle woli swoich palatynów, rozsyłając po świecie telegramy, był zawsze ośrodkiem władzy.

* ^{1 1}

Istniał jeden rytuał, który był echem dawnych czasów: Stalin powiesił maskę pośmiertną Lenina na ścianie w Kuncewie, gdzie płonąca lampka oświetlała ją jak ikonę. Ilekroć wyjeżdżał na wakacje, ikona podróżowała razem z nim. Rozkazał komendantowi Orłowowi „zawiesić twarz w najbardziej widocznym miejscu”.

Kiedy przyjeżdżał, dworzanie i całe gruzińskie kierownictwo zjawiało się natychmiast w swoich miejscowych domach, oczekując na wezwanie. Aba-kumow był gotów przylecieć niezwłocznie z raportami na temat ostatnich

1

Do większości willi Stalina (chociaż nie nad jeziorem Rica i w Nowym Afonie) wchodziło się przez bramę w budynku ochrony, za którą rozciągał się ogród z ligustrowymi żywopłotami i ścieżką prowadzącą do willi w stylu śródziemnomorskim otoczonej werandą. Największym pomieszczeniem była zawsze sklepiona, wykładana drewnem jadalnia z rozsuwanym stołem. Wszystkie zostały pomalowane na zielony wojskowy kolor, zapewne dla zamaskowania ich z powietrza, praktycznie niewidoczne i tak osłonięte palmami i jodłami, że trudno je było dostrzec nawet z ogrodu. Prawie wszystkie miały nabrzeża i domki letnie, gdzie Stalin pracował i jadał obiady. Wewnątrz znajdowała się obowiązkowo sala bilardowa połączona z kinem. Wille miały też po kilka sypialni z kanapami i przestronne łazienki z małymi wannami dostosowanymi do wzrostu Stalina. Zbudował lub przebudował je dla Stalina jego nadworny architekt, Miron Mierżanow, który żył z matką Marfy Berii, Timoszą, synową Gorkiego i ukochaną Jagody. Mierżanow został aresztowany pod koniec lat czterdziestych, podobnie jak wszyscy poprzedni kochankowie Timoszy.