399

Apogeum arabskości (łata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte) 401

arabskiego. Było to nie tylko osiągnięcie arabskich muzułmanów, ale wszystkich Arabów, którzy uznali te tradycje za własne i traktowali jako podstawę twierdzenia, że przeznaczono im do spełnienia na tym świecie specjalną misję oraz że mają prawo do niepodległości i jedności. Mogli osiągnąć ten cel jedynie w wyniku podwójnej przemiany: najpierw intelektualnej i duchowej -przez przyjęcie idei narodu arabskiego drogą zrozumienia i miłości - a następnie przez przyjęcie ustroju politycznego i społecznego.

W tym systemie idei element społecznej reformy i socjalizmu początkowo nie miał większego znaczenia, ale w połowie lat pięćdziesiątych partia Baas połączyła się z wyraźnie socjalistycznym ugrupowaniem. W ten sposób jej wpływy rozciągnęły się na Syrię i otaczające ją kraje, Liban, Jordanię oraz Irak, a także na kraje Półwyspu Arabskiego. Przyciągała nie tylko studentów i intelektualistów nękanych kwestiami tożsamości, lecz była szczególnie popularna wśród oficerów pochodzących z prowincji oraz wśród miejskiej klasy robotniczej wywodzącej się z migracji wiejskiej. W latach pięćdziesiątych w Syrii następowały przemiany we władzy wojskowej i w rządach parlamentarnych; w sytuacji podzielonej władzy, partia która miała jasną politykę i wsparcie ludu, mogła odegrać rolę nie tylko wśród swoich zwolenników, a Baas był ważny zarówno w ruchu, który w 1958 roku doprowadził do powstania Zjednoczonej Republiki Arabskiej, jak i tym, który później przyczynił się do jej rozpadu w 1961. Podobnie po rewolucji 1958 roku miała ona coraz większe wpływy w Iraku.

Baasizm był więc ideologią, która przekształciła się w siłę polityczną. Inny ważny ruch tego okresu reprezentował rząd, któiy stopniowo stworzył system idei, by w ich ramach szukać swojej legitymizacji. Egipscy oficerowie, którzy przejęli władzę w 1952 roku, wśród których Abd an-Nasir pojawił się wkrótce jako niekwestionowany przywódca, mieli początkowo ograniczony program działań, nie wypracowali też wspólnej ideologii wychodzącej poza odwoływanie się do narodowych interesów solidarności z masami chłopskimi, z któiych większość z nich, chociaż nie wszyscy, się wywodziła. Z biegiem czasu przyjęli specyficzny program, który zasadniczo utożsamiano z osobą Abd an-Nasira. W ideologii naserowskiej pojawiły się liczne elementy, które w owym czasie wpływały na opinię publiczną. Język islamu był naturalnym językiem, używanym przez przywódców po to, by apelować do tłumów. Ogólnie mówiąc, działacze opowiadali się za zreformowaną wersją islamu, która nie stałaby w sprzeczności z różnymi odmianami wprowadzanych przez nich zmian sekularyzacyjnych i modernistycznych, lecz je akceptowała. W tym okresie Al-Azhar znalazł się pod ściślejszym nadzorem rządowym.

W sumie jednak do islamu odwoływano się rzadziej niż do nacjonalizmu arabskiego i do jedności arabskiej. Poprzednie rządy egipskie akceptowały tę wspólnotę jako ważny nurt polityki zagranicznej, ale odrębny rozwój historyczny Egiptu i jego specyficzna kultura ukształtowana w dolinie Nilu sprawiały,