Fitopatologia leśna (33)

Gromada 1. Chytridiontycotu - skoczkowe

Piecha tych grzybów ma budowę cenocytyczną (komórczakową), przybierając postać grudki lub wielojądrowego strzępkowego utworu, którego ściany zawierają chitynę. Zarodniki bezpłciowe w postaci pływek są zwykle jednowiciowe, a okresowo mogą pełnić funkcję gamet. W klasie Chytridiomycetes do rzędu Chytridiales (rodzina Synchytriaceae) należy sprawca raka ziemniaka Synchy-trium endobioticum, który jest obiektem kwarantannowym. W rzędzie Spizello-mycetales (rodzina Olpidiaceae) znanym patogenem jest Olpidium brussicae, który powoduje zgorzel siewek roślin kapustowatych. Nie ma wśród tych grzybów patogenów drzew leśnych, a wymieniamy je tutaj dla podania kompletnego obrazu systematyki grzybów.

Gromada 2. Zygomycota - sprzężniowe

W tej gromadzie proces płciowego rozmnażania odbywa się przez izogamię, tzn. że gametangia, których treść łączy się ze sobą, są różnych znaków, ale morfologicznie zarazem niezróżnicowane. Rezultatem tego procesu jest zwykle szorstko-i grubościenny zarodnik, zwany zygosporą, który po pewnym okresie spoczynku kiełkuje z reguły w zarodnię zarodnikową będącą formą zarodnikowania bez-

Rys. 9. Cykl rozwojowy grzybów z klasy Zygomyceles (wg Naumowa):

/ - zarodnik zarodniowy,

2    - grzybnia,

3    - wytworzenie się zarodni zarodnikowej,

4    i 5 - wytwarzanie się dalszych pokoleń zarodni,

6    - wytworzenie się gałęzi kopulacyjnych,

7    - wytworzenie się gametangiów,

H - zlanie się ich zawartości (izogatnia),

9    - dalszy etap izogamii,

10    - kiełkowanie zygospory

Rys. 10. Morfologia i rozwój grzybów rodzaju Mucor (wg Hardera i Brcfclda - z Rippel-Baldesa):

O

b

a - grzybnia z zarodniami w małym powiększeniu, b - zarodnia zarodnikowa w dużym powiększ®" niu, c - kolejne fazy (1-4) powstawania zygospory, d- kiełkowanie zygospory w zarodnię

płciowego (rys. 9). Zarodnia ta powstaje na szczycie trzonka zarodnionośnego (sporangiophor), a w jej wnętrzu powstają uwalniane później przez rozpad ścian zarodniowych zarodniki zarodniowe (sporangiospora).

Dla nauki o chorobach drzew leśnych znaczenie ma jedynie rząd Mucorales z rodzajami Mucor (rys. 10), Rltizopus, Absidia i Mortierella. Wiele gatunków tych rodzajów może ujemnie oddziaływać na przechowywane nasiona drzew leśnych, sporo z nich bytuje też w glebie, wpływając tam korzystnie lub niekorzystnie m.in. na aktywność różnych patogenów roślin wyższych.

Warto też wspomnieć o rzędzie Glomales z rodziną Glomaceae, do której należą grzyby wchodzące z korzeniami roślin w związki endomikoryzowe (np. rodzaj Glomus). Endomikoryzy występują u roślin zielnych i niektórych drzew liściastych (także leśnych), przyczyniając się do ich prawidłowego rozwoju i zdrowia.

Gromada 3. Ascomycota - workowe

Gromada ta, której odpowiada cykl rozwojowy przedstawiony schematycznie na rysunku 11, odznacza się, jak wskazuje jej nazwa, wytwarzaniem komórek, zwanych workami (ascus), które w typowych wypadkach mają kształt maczugowaty. W nich dokonuje się ostatni akt procesów płciowych, mianowicie połączenie się dwu jąder płciowo zróżnicowanych (kariogamia), następnie podział redukcyjny (mejoza) i z reguły jeszcze jeden lub dwa dalsze podziały mitotyczne, tak że w końcu powstaje 4, a najczęściej 8 jąder potomnych (rys. 12), stanowiących ośrodki przyszłych zarodników workowych (ascospora). Oprócz zarodników workowych, mających charakter zarodników płciowych, tworzą się także zarodniki bezpłciowe (konidia, oidia, chlamydospory). Ogromna większość workow-ców wytwarza worki z zarodnikami workowymi wewnątrz owocników. Są one złożoną, zbudowaną ze zbitych strzępek grzybni strukturą, która osłania zarodnikowanie przed niekorzystnymi wpływami środowiska.

W gromadzie Ascomycota patogeny roślin spotykamy w dwóch spośród sześciu klas: Ascomycetes i Taplirinomycetes.

Klasa Taphrinomyeetes obejmuje niewytwarzające owocników grzyby, które są pasożytami bezwzględnymi. Jedyny tu rząd Taphrinalcs (z jednym rodzajem Taphrina) ma duże znaczenie fitopatologiczne. U grzybów należących do tego

Rys. 11. Cykl rozwojowy typowego grzyba z klasy Ascomycetes (wg Naumowa):

/ - zarodnik workowy,

2    - haploidalna grzybnia,

3    - zarodnikowanie konidialne,

4    i 5 - dalsze pokolenia konidiów,

6    - wykształcanie się gametangiów (ascogonium i antheridium),

7    i 8 - zlanie się ich zawartości,

9 - podział redukcyjny

w komórce workotwórczej i wytworzenie się 8 zarodników workowych