Top 1

162 IV.WKl*<kl

w dochody pienione lub inne dobra posiadające wanoK rynkową"². Przedsiębiorczość sitowa w takim ujęciu obejmuje zarówno prywatną działalność gospodarczą (biznes ochroniarski, konwencjonalny), jak i działania motywowane gratyfikacją materialną oraz korzyściami prywatnymi wynikającymi z realizacji państwowych i prywatnych projektów ekonomicznych.

Pojęcie „korporacja" jest niżej stosowane w tradycyjnym znaczeniu „związku osób mających na celu realizację wspólnych celów i zadań’ (w języku polskim słowo to jest używane także w znaczeniu .koncern", „spółka akcyjna"). Korporacja siłowa jest organizacją nieformalną, uczestniczącą w walce o władzę (co w rosyjskich realiach politycznych jest tożsame z walką o kontrolę nad władzą wykonawczą). Oprócz wspólnych celów, siłową korporację interesów cementują powiązania personalne oraz silna tożsamość grupowa, określona kultura polityczna i mentalność (myślenie w kategoriach swój-obcy, nierespektowanic pluralizmu poglądów, określone nawyki postępowań!:, i in.). Odpowiednio „korporatyzacja" - to instytucjonalizacja wpływu korporacji siłowej. Proces korporatyzacji jcsc m.in. wynikiem asymetrii w relacjach między poszczególnymi ugrupowaniami ckonomiczno-no-menklaturowymi: jedno z nich ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów innych ugrupowań i dysponuje dogodnymi narzędziami do ich egzekwowania.

Założenia

Podstawą niniejszego artykułu jest przekonanie o aktywnej roli struktur siłowych w procesach transformacji gospodarczej PR. Kontrolowane przez nic spółki stały się poletkami doświadczalnymi kapitalizmu w Rosji i przyspieszyły procesy przemian strukturalnych. Rola u jest jednak niejednoznaczna: stworzone pizez korporację siłową mechanizmy kontrolujące dynamikę i charakter tych przemian stały się czynnikiem trwale degenerującym gospodarkę PR. Są też miarą oceny rezultatów tych przemian. Fasadowość budowanych w Rosji mechanizmów rynkowych i słabość stworzonych form własności unaocznił zwłaszcza obserwowany od 2003 roku przełom transformacyjny w kierunku kapitalizmu państwowo-prywatnego.

Kluczowym uwarunkowaniem sprzyjającym uprzywilejowanej pozycji formacji siłowej była masowa komcrqalizacja. Mundurowi zaczęli występować w rolach przedsiębiorców prywatnych i menedżerów gospodarki państwowej. Umożliwiło im to nie tylko utrzymanie formalnej i nieformalnej kontroli nad prywatnymi i państwowymi zasobami ekonomicznymi, ale i zdobycie kluczowej pozycji w systemie władzy FR. Nowy mechanizm rekrutacji establishmentu zaowocował poszerzeniem możliwości realizacji interesów grupowych korporacji i stworzeniem zabezpieczających je mechanizmów instytucjonalnych. W efekcie korporacja siłowa

' W. Ulbłkow, SiAimył frirdptinimitEkommikn    orali;. Moskwa 2005; Tfc-

JSR autora; Sihnęfe prM$rioMWtu6fw» w temriemim¹}) łtasu. „Sotyotogkzeskijc ittltdowanija¹ 1999. nr 1; Cfmtotfi i nomy **.'>y¹tny<h jMjwyc¹ struktur. .Zutnal socyologń I sccyalnoj antropolog?!¹ 1999. nt 3;    tu ¹ turonu roili¹ tacy sistitny. Hi /ournn w tmy rokujul W tok, kuk Aih/ty (htt|¹//vrww,nz-Online.

ru; pobrano; styczeń 2007) i In.

przekształciła się w korporację polityczną, która zmonopolizowała nic tylko władzę,

ale i rywalizację o nią.

Dążenie nowej elity politycznej do sprawowania kontroli właścicielskiej nad majątkiem narodowym oraz .kolonizacji" struktur państwa i funduszy publicznych uniemożliwiło upowszechnienie zasad tynkowych. Uniwersalne prawa rynku zastąpiono kombinacją współzawodnictwa, redystrybucji własności i wzajemnych świadczeń. Obecna ekipa Kremla związała ściśle gospodarkę z państwem: w efekcie każda zmiana na poziomie politycznym nieuchronnie pociągnęłaby za sobą zmiany na poziomie gospodarczym. Na podstawie obecnych przesłanek ekonomicznych i politycznych należy też prognozować, że problem sukcesji władzy w 2008 zostanie rozstizygnięty z korzyścią dla interesów korporacji sitowej: w każdym razie sukcesorzy nic będą stanowić zagrożenia dla interesów poprzedników oraz związanych z nimi elit politycznych i gospodarczych PR.

Lata 1991-99: komercjalizacja

•    Aparat przymusu, który w państwie totalitarnym odrywał kluczową rolę, po rozpadzie ZSRR utracił dawny status i wiele funkcji. Nigdy jednak nic utracił swych wpływów, mimo prób ich osłabienia, podjętych przez prezydenta Borysa Jelcyna. Nie „rozpłynął” się w wyniku rozwiązania KGB i zmian strukturalnych w służbach będących jego sukccsorkami po roku 1991 - przyjął nowe formy organizacyjne.

•    Wraz z rozwojem prywatnego sektora gospodarki powstały niepaństwowe struktury siłowe. W tym kierunku ewoluowały takie sitowe organizacje kryminalne, dążące do zalegalizowania swojej działalności. Prowadziło to do zrastania się i wzajemnego przenikania legalnych i nielegalnych form przedsiębiorczości siłowej, a także prywatnej i publicznej sfery odpowiedzialności za bezpieczeństwo ekonomiczne państwa.

•    Komercjalizacja osłabiła państwowe resorty siłowe. W efekcie, w drugiej połowic lat 90. państwo utraciło monopol na stosowanie przymusu.

1. Pozycja resortów siłowych na początku przemian w Rosji

Sam termin „resorty siłowe" (i jego potoczny synonim silowiki) pojawił się już w czasach ZSRR. Obejmował wówczas KGB. Ministerstwo Obrony i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych - stanowiły one filar władzy partii komunistycznej i narzędzie egzekwowania jej władczych upiawnicń. Ich udział w próbie obalenia Michaiła Gorbaczowa w sierpniu 1991 uświadomił rosyjskim elitom zagrożenia, jakie niesie utrata kontroli nad nimi. Po nieudanej próbie połączenia Ministerstwa Bezpieczeństwa i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR i podporządkowania nowej sttuk-tury bezpośrednio prezydentowi FR\ prezydent Borys Jelcyn zastosował taktykę „dziel i rządź". W ciągu pierwszych trzech lat jego prezydentury dawne KGB było reorganizowane trzykrotnie; trzykrotnie wymieniano też jego ścisłe kierownictwo. ¹

I

1

W styczniu 1992 Trybuna! Konstytucyjny FR uznał «o posunięcie za nłrkgalnc.